Numune Alma El Kitabı

1.1 "Numune Alma El Kitabı"'nda Ahenk Laboratuvarında yapılacak ve Test Listesi'nde yer alan testler için, numunelerin doğru bir şekilde alınmasını sağlamak ve analiz sonuçlarını etkileyecek, numuneden kaynaklanabilecek istenmeyen durumları ortadan kaldırabilmek için gerekli öneriler yer almaktadır.

1.2 Ahenk laboratuvarı Test Listesi'nde, laboratuvarda yapılan testler ve bu testlerle ilgili aşağıdaki bilgiler yer almaktadır:

• Bütçe Uygulama Talimatı (BUT) kodu
• Numune türleri ( serum, plazma, tam kan gibi)
• Uygun numune toplama işlemleri (test çalışmak için gereken miktar ve saklama koşulları)
• Endikasyonları ( kısaca )
• Çalışma yöntemleri ( ECLIA, PCR, HPLC gibi)
• Çalışma zamanları
• Rapor verme tarihleri

1.3 Hasta üzerinde uygulanan bütün prosedürler hastanın bilgilendirilmiş onamını gerektirir. Numune Alma El Kitabı'ndaki bilgiler ve öneriler doğrultusunda hastalarınızı numune almadan önce bilgilendiriniz. Hasta doktor istemi ile laboratuvara gelmiş ise önce yapılacak işlemler ile ilgili bilgilendirilir. İnvaziv işlemlerde yapılan bilgilendirme sonrasında Numune Alma Onam Formu doldurularak onamı kayıt altına alınır. Hasta doktor test istemi ile gelmemiş ise Direkt Hasta Test İstek Formu ile test isteği kayıt altına alınır. İlgili Uzman Doktor ile görüşmesi sağlanarak hasta bilgilendirilir. Eğer doktor yapılacak testleri onaylıyorsa kaşe ve imzasıyla test istek formunu onaylar. Kurumlardan Web ya da Ahenk Laboratuvarı Test İstek Formu kullanılarak yapılan test istemlerinde hasta ve numune bilgileri eksiksiz olarak doldurulmalıdır.

1.4 Merkezlerden alınan kanlar laboratuvara geldiğinde hastanın Numune Alma El Kitabı'ndaki bilgiler ve öneriler doğrultusunda bilgilendirildiği ve onayının alındığı kabul edilir.

1.5 Laboratuvarımızdan talep ettiğiniz testlerle ilgili tıbbi endikasyonları, örnek bilgileri, çalışma yöntemleri, gönderdiğiniz numuneler için istenen saklama ve transport koşulları, testler için gönderilecek numune miktarları gibi bilgiler https://www.ahenklab.com.tr/Test-Listesi'nde bulunmaktadır.

2.1 Hastalıkların teşhisi ve tedavi takibinde güvenilir test sonuçlarının önemi tartışılamaz. Güvenilir test sonuçları elde etmek sadece analitik fazda her şeyin doğru yapılması ile mümkün değildir. Pre-analitik ve post-analitik fazlarda yer alan birçok faktörün kontrol altında tutulmasının, doğru ve güvenilir test sonuçları üretilmesinde çok önemli yeri vardır. Analitik faz iç ve dış kalite kontrol uygulamalarıyla kontrol altında tutulurken, test sonuçlarını değiştirebilecek pre-analitik faktörlerin ön görülmesi ve gerekli önlemlerin alınması ile doğruluk ve güvenilirlikleri en üst düzeyde kaliteli test sonuçları üretilir. Pre-analitik kişiye özgü faktörler, değiştirilemeyen (yaş, cinsiyet, ırk, fizyolojik durum (gebelik gibi), genetik özellikler), değiştirilebilen (beslenme şekli, alkol, sigara, ilaç kullanımı, egzersiz, postür, analitin sirkadiyen ritmi vs.) faktörler olarak gruplandırılabilir.

2.2 Doğru ve güvenilir test sonuçları üretebilmek için;

Örnek alımı öncesi hastanın doğru bir şekilde hazırlanması, uygun şartlarda, uygun yöntem ve malzeme kullanarak örnek alınması, alınan örneklerin uygun şartlarda saklanması, transport edilmesi ve uygun bir şekilde sisteme kabul edilmesi gereklidir.

Örnek alımı öncesi aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır:

2.2.1 Açlık: Açlık gerektiren testler için en az 8 saat boyunca su hariç hiçbir şey yenilip içilmemelidir. Bu süre 16 saati aşmamalıdır. Bebeklerde ise uzun süre aç bırakılması uygun olmadığından emzirmenin hemen öncesinde numune alımı önerilir. Açlık gerektiren başlıca testler şunlardır:

Alkalen fosfataz, Alkalen fosfataz izoenzim elektroforezi, Alkalen fosfataz kemik izoenzimi (Ostaz), Angiotensin II, Apolipoprotein A1, Apolipoprotein B, Beta–Crosslaps (Beta–CTx), Büyüme hormonu (GH), C-peptid, Çinko, Demir, Demir bağlama kapasitesi, Folik asit, Fosfor, Glukoz, Oral glukoz tolerans testi (OGTT) (50 g, 75 g, 100 g), Homosistein, IGF-1, IGF-2, İnsülin, Kalsitonin, Kalsiyum, Kolesterol (Total, LDL, HDL, VLDL), Kortizol, Laktik asit, Leptin, Lipoprotein (a), Magnezyum, Osteokalsin, Parathormon (PTH), Safra asitleri, Serbest yağ asitleri (FFA), Trigliserid, Vitamin A, Vitamin B12, Vitamin B6, Vitamin D (25-hidroksi vitamin D), Vitamin E, Vitamin K.

2.2.2 İlaç: Kullanılan ilaçların test sonuçlarını etkileyip etkilemeyeceği değerlendirilmeli, kesilmesi gereken ilaçlar doktorunun izniyle gerekli süre bırakılmalıdır. İlaç düzeyi tayinlerinde kan örneği alımı son ilaç dozundan hemen önce yapılmalıdır.

2.2.3 Egzersiz: Fiziksel aktivite; sıklığı, süresi ve zorluk derecesi ile orantılı olarak bazı test sonuçlarını etkileyebilir. Egzersizin şiddetinden bağımsız olarak egzersizden hemen sonra kan alınmamalıdır. Orta düzey bir egzersizden sonra (günde 30-35 dk) ertesi gün kan alınmalıdır. Ağır düzeyde egzersizden ise en az 3 gün sonra kan alınmalıdır.

Orta düzey egzersizde, egzersizden hemen sonra alınan kanda glukoz, insülin, pirüvat ve laktat artmış bulunur. Glomerüler filtrasyon hızı azaldığından dolayı kreatinin ve ürik asit artar. Kas kökenli CK, AST, LDH ve aldolaz kanda artar. CK-MB de artabilir.

Ağır düzeyde egzersizde kan glukozu azalır. Glukoz toleransı artar. Plazma total protein düzeyi artar. Glomerüler filtrasyon hızı artar. Lökosit sayısı kanda 25 bin/µL'ye kadar çıkabilir. İdrarda lökosit ve eritrosit sayısında ve protein miktarında artış görülebilir. Bu durum 3 gün devam edebilir.

2.2.4 Postür: Ekstrasellüler ve interstisyal kompartmanlardaki sıvı dağılımı, tedavi takibinde kullanılan bazı testlerin düzeylerini değiştirebileceğinden her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. Bazı testlerin (Renin düzeyi gibi) sonuçlarının yorumu ve referans değer seçimi için postür (yatar, dik) mutlaka not edilip LIS'e dahil edilmelidir. Örnek yatarak alınacaksa sabah yataktan kalkmadan önce, ayakta alınacaksa hasta iki saat boyunca ayakta bulunduktan sonra alınmalıdır. Örnek alınma pozisyonu, laboratuvara numune transferi yapılırken mutlaka not edilmelidir.

2.2.5 Sirkadiyen ritm: Bazı özellikli analitlerin sirkadiyen ritimleri göz önünde bulundurularak standardizasyonun sağlanması açısından en geç sabah 10:00'a kadar kan örneklerinin alınmasına özen gösterilmelidir. Başta Kortizol ve ACTH olmak üzere, Demir, Sodyum, Potasyum, Kalsiyum, Klorür, Fosfat, Üre, Kreatinin, Ürik asit, Kolesterol, Albümin, Total Protein, Total Lipid, AST, ALT, ALP, LDH gibi birtakım analitler sirkadiyen ritim gösterirler.

2.3 İdrar, spinal sıvı, eklem sıvısı, vücut içi steril boşluk sıvıları, balgam ve solunum sekresyonları gibi diğer numunelerin toplanması ve taşınması için de benzer şekilde özen gösterilmelidir. Tüm numuneler potansiyel olarak infeksiyöz kabul edilmeli ve gereken önlemler alınmalıdır.

3.1 Ahenk Laboratuvarı Test İstek Formlarının Doldurulması ve Numunelerin Etiketlenmesi

3.1.1 Test İstek Formu kullanıyorsanız;

Ahenk Laboratuvarı tarafından gönderilen Test İstek Formları'nda (LB-F10 Ahenk Laboratuvarlar Grubu Test İstek Formu'na/PT-F01 Patoloji Test İstek Formu/GN-F01 Anamnez&Onam Formu) sorgulanan bu bilgileri mutlaka eksiksiz olarak doldurunuz:

• İstemi yapan kurum/doktorun adı, adresi
• Hastanın adı-soyadı, cinsiyeti ve doğum tarihi
• İstenen testler
• Numune türü ve alındığı anatomik bölge
• Numunenin alındığı tarih ve saat
• Gönderilen numune türü ve ek form sayısı
• Hastanın klinik bilgisi (tanı/ön tanı, kullanmakta olduğu ilaçlar vs.)
• Test istek formu ile birlikte numuneleri, örnek toplama personeline veya kargo personeline teslim eden personelin isim ve imzası
• Numunelerin laboratuvarımıza geliş tarihi ve saati
• Numuneyi laboratuvarda kabul eden kişinin kontrol parafı
• Son iki madde laboratuvar tarafından numune kabul edildikten sonra doldurulur.

Numunenin üzerine hasta adı ve soyadını, doğum tarihini ve numunenin alındığı tarih ve saati açık bir şekilde yazmaya özen gösteriniz.

3.1.2 Test taleplerini LİS üzerinden laboratuvar bilgi sistemine giriş yapacak kurumlar, LİS programında istedikleri testleri seçtikten sonra ek olarak yukarıda yer alan doldurulması gereken bilgileri de doldurmalı ve kaydetmelidir.

Numuneler ile birlikte Test İstek Formunda yer alan numune türü sayıları da doldurularak örnek toplama personeline teslim edilmelidir. Eğer, barkod yazıcı kullanıyorsanız, barkodları çıkarıp, serumu ayrılmış numunenin üzerine yapıştırınız.

3.1.3 Eğer laboratuvarın yazılım sistemine değil de kendi sisteminize giriyorsanız ve Ahenk Laboratuvarına entegrasyonla bağlı iseniz; test istemlerinizi kendi sisteminizden yaptıktan sonra otomatik olarak Ahenk Laboratuvarı sisteminde de görülecektir. Bu durumda sadece barkodları barkod yazıcıdan çıkardıktan sonra serumları ayrılmış numuneler üzerine yapıştırıp laboratuvara ulaştırınız. Barkodlarını alamadığınız numunelerin üzerlerine açık bir şekilde hasta ad-soyadını, numunenin alım tarih ve saatini yazmanız gerekmektedir. Ayrıca yukarıda yer alan bilgilerin kendi bilgisayarınızda da bulunmasını sağlayınız.

3.2 Numune alınma zamanı, türü, gereken asgari miktarı, alındıktan sonra saklama süresi ve şartları (Bu bilgilere göre gerekiyorsa soğuk ortam ya da kuru buz ile transferi gerçekleştirmelisiniz.) gibi bilgiler https://www.ahenklab.com.tr/Test-Listesi''nde yer almaktadır.

Test talepleri sözlü olarak kabul edilmemekte eğer daha önceden bir istem var ve buna ekleme yapılacaksa ya da hasta bilgileri ile ilgili bir düzeltme yapılacaksa bunlar Ek Test İstek ve Hasta Bilgileri Güncelleme Formu ile web üzerinden veya faks ile yapılır. Laboratuvar, bunların haricindeki değişiklikleri kabul etmemektedir.

3.3 Problem oluşturabilecek analiz öncesi durumlar aşağıda özetlenmiştir. Lütfen numune alımı ve laboratuvara transferi öncesi bu şartların oluşmamasına özen gösteriniz.

• Numunenin etiketlenmemesi, yanlış etiketlenmesi ya da üzerinde isim olmaması
• Kan alma tarihi ve saatinin olmaması veya hatalı yazılması
• Numune türünün belirtilmemesi veya yanlış belirtilmesi
• Yetersiz numune
• Yanlış katılan kimyasal maddeler veya kimyasal maddelerle numune arasındaki yanlış ilişki
• Eski veya bekletilmiş numune ya da materyal
• Bakteriyolojik materyalin ya da tam kan numunesinin hatalı olarak dondurulması
• Materyalin çözüldükten sonra tekrar dondurulması
• Serum ayrılması için yetersiz veya gereğinden uzun süre bekleme
• Yetersiz santrifüj
• Yanlış transport ya da saklama koşulları
• Hastanın yanlış hazırlanması (testi etkileyen ilaç, alkol, kontrast madde vs. kullanımı)
• Hemoliz, lipemi, pıhtı oluşumu gibi faktörler

4.1 Örnek ret kriterleri, çalışılacak testlere göre değişkenlik göstermektedir. Laboratuvara ulaştırılan örnekler testi isteyen doktora veya testi gönderen merkezdeki sorumlu personele haber verilmeden atılmaz. Örnekler aşağıdaki nedenlerden dolayı reddedilebilir;

• Hemoliz,
• Lipemi,
• Pıhtılı kan,
• Yetersiz miktar ya da tüp dolum çizgisinden fazla alınmış miktar (özellikle koagülasyon testleri ve hemogram için),
• Uygunsuz koruyucu materyal kullanımı,
• Etiketlenmemiş, yanlış etiketlenmiş ya da üzerine hasta adı-soyadı yazılmamış örnek,
• Örneğin uygunsuz bir şekilde toplanması, uygunsuz tüpe veya kaba alınması,
• Kırık, çatlak kap/tüp ile gönderilen örnekler, örneğin kap, tüp veya enjektörün dışına sızmış olması,
• Steril kapla gönderilmesi gereken örneklerin steril olmayan kapla gönderilmesi,
• Kontamine örnekler (dışkı bulaşmış idrar örneği gibi)
• Genetik test istemlerinde "Anamnez & Onam Formu" gönderilmemesi,
• Örnek tanımının yapılmaması veya hatalı yapılması,
• İstek formundaki bilgilerle örnek kabındaki bilgilerin uyumsuzluğu,
• Örneklerin uygun tüp veya kaplara alınmamış olması,
• Örneklerin laboratuvara uygun ısı koşullarında ulaşmamış olması,
• Örneklerin önerilen sürelerden daha uzun süre bekletilmiş olması,
• Mikrobiyolojik inceleme için örneklerin formalin içinde gönderilmesi,
• Mikobakteri incelemesi için 24 saat süre ile toplanan balgam ve idrar gönderilmesi,
• Boyalı mikroskobik inceleme için örneklerin taşıma besiyerinde gönderilmesi,
• Mikrobiyolojik açıdan uygun olmayan örnek gönderilmesi: bağırsak içeriği, kusmuk, foley sonda ucu, kolostomi yeri ve yenidoğanda gastrik aspirat örneklerine herhangi bir işlem yapılmaz.

4.2 Lipemik, hemolizli, pıhtılı veya uygunsuz koşullarda ya da yetersiz numune durumlarında hastanın hekimi/gönderen merkez bilgilendirilir ve mümkünse uygun şekilde tekrar numune alınıp gönderilmesi istenir. Tekrar alınması mümkün olmayan numuneler veya BOS, perikart, plevra, eklem içi sıvı gibi alınması zor olan kıymetli örnekler çalışmaya alınır ve sonuç kısmında bu durum belirtilir.

4.3 Numune ret kriterleri ile ilgili ayrıntılı bilgi Ahenk Laboratuvarı Örnek Kabul/Red Kriterleri Listesi' nde mevcuttur. Laboratuvarımızdan tedarik edebilirsiniz.

5.1 Kan Alımı Öncesi Hasta Hazırlığı ile İlgili Bilgi ve Talimatlar

Hasta üzerinde uygulanan bütün prosedürler hastanın bilgilendirilmiş onamını gerektirir. Hasta, doktor istemi ile laboratuvara gelmiş ise önce yapılacak işlemler hakkında bilgilendirilir. İnvaziv işlemlerde yapılan bilgilendirme sonrasında Numune Alma Onam Formu doldurularak kayıt altına alınır. Hasta, doktor test istemi ile gelmemiş ise Bireysel Hasta Test İstek Formu ile test isteği kayıt altına alınır. İlgili uzman doktor ile görüşmesi sağlanarak hasta bilgilendirilir. Eğer doktor yapılacak testleri onaylıyorsa kaşe ve imzasıyla test istek formunu onaylar. İnvaziv işlemlerde yapılan bilgilendirme sonrasında Numune Alma Onam Formu doldurularak kayıt altına alınır. Merkezlerden alınan kanlar laboratuvara geldiğinde hastanın Numune Alma El Kitabı'ndaki bilgiler ve öneriler doğrultusunda bilgilendirildiği ve onayının alındığı kabul edilir.

5.2 Kan Alımı İşleminin Potansiyel Riskleri

Kan örneği, genel olarak koldaki bir toplardamardan (venden) alınır. Elastik bir bandaj (turnike), dirseğin üzerine uygulanır. Bu işlem esnasında nadiren de olsa aşağıda belirtilen durumlar meydana gelebilir. Bu risklere ilişkin işlem öncesi hastalara bilgilendirme yapılmalıdır. Kan tüplere alınırken yetersiz vakum veya ven kollapsı nedeniyle ikinci bir defa kan alma işleminin gerekebileceği de işlem öncesi hastalara söylenmelidir.

İğnenin girişi esnasında hiçbir şey hissedilmeyebilir, bir basınç veya geçici bir acı hissedilebilir.

• Venden kan örneği alınırken küçük de olsa hematom gelişebilir.
• Baş dönmesi yaşanabilir.
• İğnenin giriş yerinde küçük bir zedelenme gelişebilir. Kan alımının hemen ardından kanın alındığı bölgeye birkaç dakika süreyle basınç uygulanarak bu zedelenme riski giderilebilir.
• Kan alımından sonra ven şişebilir. Bu problem flebit olarak adlandırılır. Bu durum gelişirse günde birkaç defa ılık kompres uygulanarak tedavi edilebilir.
• Kanama bozukluğu olan kişilerde kan alınan bölgeden devam eden bir kanama gözlenebilir. Aspirin, varfarin, kumadin ve diğer kan sulandırıcı ilaçlar, gıda takviyeleri ve bitkisel ürünler uzun süreli kanamaya yol açabilir. Kanama veya pıhtılaşma problemleri bulunan veya kan sulandırıcı ilaç kullanan hastaların kan alımından önce doktoruna bilgi vermesi gerektiğini kendilerine hatırlatınız.
• Hastanın kan verme işlemi esnasında daha önceleri bayılma hikayesi olup olmadığını sorgulayınız. Bayılma hikayesi mevcutsa, hasta sedyeye yatırılıp ayaklar 30 cm yukarıda olacak şekilde pozisyon verilerek kan alınması önerilir.

5.3 Kan Alma İşlemi Esnasında ve Öncesinde Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar

Kan alma işlemi aşağıda belirtilen standart koşullar altında gerçekleştirilmelidir:

1. Genel olarak sabah 8.00 ve 10.00 saatleri arasında kan alınması önerilir.
2. Kan alımı öncesi son 3 günde ağır fiziksel aktivite yapılmaması gerekir.
3. Kan almadan önce ideal olarak 3 gün öncesine kadar alkol alınmaması (özellikle son 24 saat içinde) uygundur.
4. Pek çok test için en az 8 saatlik açlık (bu süre 16 saati aşmamalı) gerekir.
5. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat 22:00'den sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi önerilir.
6. Test sonuçlarının sağlıklı bir şekilde karşılaştırılabilmesi için her seferinde aynı pozisyonda (oturarak ya da yatarak) kan alınması önerilir.
7. Kan almadan önce en az 10 dakika oturarak istirahat edilmelidir.

5.4 Kan Alma İşlemi için Gerekli Malzemeler

• Cilt dezenfeksiyonu: %70'lik alkol (izopropil alkol, etanol) veya %10'luk povidon iyot, swaplar, gazlı pedler, yara bandı
• Tek kullanımlık lateks eldivenler
• Turnike, adaptör, iğne uçları veya tek kullanımlık enjektör
• Hasta barkodu, etiketler ve kalem.
• Not: Hastadan etanol veya metanol testi için kan numunesi alınacaksa cilt dezenfeksiyonu için alkol kullanımı uygun olmaz. Bu durumda %10'luk povidon iyot kullanılabilir.

5.5 Tüm Yukarıda Bahsedilenler Göz Önüne Alındıktan Sonra;

• Kan alma işleminden önce ellerinizi iyice yıkayınız.
• Hastanın kimlik kartını kontrol ederek kimliğini doğrulayınız.
• Uygun hasta barkodlarını, numuneyi alır almaz kan alma tüplerine yapıştırınız.
• Hasta sandalye veya koltuğa rahat bir pozisyonda oturmalı, kolunu omuzdan bileğe kadar düz bir şekilde uzatarak kolluğa yerleştirmelidir. Kol dirsekten bükülü halde olmamalıdır.
• Oturarak, yatarak veya ayakta kan alma pozisyonları, test sonuçlarını ciddi düzeyde etkiler. Çoğunlukla biyokimyasal ve hematolojik ölçümler etkilenmektedir. Örneğin, yatarak ve oturma pozisyonu arasındaki fark %5-15 arasında değişebilmektedir.
• Yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki koldan, iyileşmekte olan yanık alanlarından kan alınmamalıdır. Eğer kan alımı için başka uygun bir ven bölgesi bulunmuyorsa hematom bölgesinden alınan numuneler hatalı test sonuçlarına yol açabildiği için numune hematomun alt kısmından numune alınabilir.
• Bilateral mastektomili hastalarda eğer uygunsa ayak venlerinden kan alınabilir.
• Hastadan teste göre hangi tüpe minimum ne kadar alınması gerektiği https://www.ahenklab.com.tr/Test-Listesi' Ahenk Laboratuvarı Test Listesi'nde belirtilmiştir. Bununla birlikte tüp içeriği ile uygun oranda karışım sağlanabilmesi ve böylece test sonuçlarının etkilenmemesi için kan alımının tüp dolum çizgisine kadar gerçekleştirilmesine özen gösterilmelidir.
• İstenen testler için uygun sayıda ve türde tüp ve uygun iğne seçip hazırlayınız. En sık kullanılan iğneler 19-22 G iğnelerdir. Numara büyüdükçe çap küçülür. Erişkinlerde genellikle 21 G yeşil uçlu veya 22 G siyah uçlu kullanılır.
• Eğer venöz kan numunesi alınacaksa ilk olarak uygun ven seçilir. Büyük ve dolgun venleri seçmek için her iki kol kontrol edilir. Yetişkinlerde antekübital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın ven tercih edilebilir.
• Kan alınacak bölgenin çevresi uygun dezenfektanla (%70'lik izopropanol veya %10'luk povidon iyot) doymuş pamuk ya da gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dışa doğru temizlenir. Hemolizi ve hastadaki yanma duyusunu önlemek ve tam dezenfeksiyonu sağlamak için bölgenin hava ile kuruması beklenmelidir.
• Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır. İşaret parmağı ile venlerin geçiş yolu palpe edilir ve hafifçe vurularak venin dilate olması sağlanır. Hastaya yumruğunu bir iki defa açıp kapaması söylenerek venlerin daha belirgin olması da sağlanabilir ama aşırıya kaçmamak gerekir. Aksi takdirde hemolize neden olarak plazma fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır. Turnike süresi 1 dakikayı geçmemelidir. Damara girildikten sonra tüpe kan akışı başlar başlamaz turnike çözülmelidir. Eğer yeniden kan almanız gerekirse diğer kol kullanılmalıdır. Uzun süre turnike uygulanması nedeniyle hatalı sonuç olarak tüm protein bazlı analit, kan hücreleri hacmi ve diğer hücresel element düzeyleri yüksek çıkmaktadır.
• İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon 3 dakikalığına durdurulmalı ve sonrasında tercihen diğer koldan kan alınmalıdır.
• Vakumlu tüpe kan almak için, kan alma tüpü tutucusuna iğnesi vidalanır. Vene girmek için iğne, kan alınacak venle hizalanıp, deriye yaklaşık 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine 0,5 – 1 cm itilir.
• İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre doğru) bastırılmalıdır. Tüp çok fazla ileri itilmemelidir. Aksi takdirde iğne tüp kapağını delebilir veya vakumun erken kaybına yol açabilir.
• Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine sıradaki tüp takılır.
• Vakumlu tüplerin kapak renkleri birbirine karıştırılmamalı ve uygun sırayla kan alınmalıdır. Tüpler için dikkat edilmesi gereken öncelik sıralaması aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:

• Enjektörle kan alındığında iğne enjektörün ucuna sıkı bir şekilde yerleştirilip iğnenin üzerindeki koruyucu plastik çıkarılır.
• Enjektör ve iğne kan alınacak vene paralel tutulur ve iğne deriye yaklaşık 15 derecelik bir açıyla venin içine itilir. Ven duvarı delinirken ilk anda hissedilen direnç ortadan kalktığı zaman enjektördeki basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar.
• Hemolizi önlemek için iğne enjektörden çıkarıldıktan sonra enjektöre alınmış kan, tüp kapakları açılarak hazırlanmış tüplere yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak dikkatli bir şekilde aktarılır.
• Tüplerin kapakları sıkıca kapatılır ve nazikçe 5-6 kez alt üst ederek karıştırılır.

5.6 Kan Alımı Sonrası Yapılması Gerekenler

• Kan alma işlemi tamamladığında iğne geri çekildikten sonra sızıntı olmaması için hastanın kuru gazlı bez veya pamukla kan alınan bölgeye 2-5 dakika bastırması ve kolunu yukarıda tutması istenir. Sonra yara bandı yapıştırılır. Kan alındıktan sonra kanın durması için kan alınan bölgeye alkol ya da dezenfektan sürülmüş gazlı bez ya da pamuk bastırılmamalıdır.
• Birincil numuneyi alan personelin kimlik kaydının LIS‘te kayıt altına alınmasını sağlayınız.
• Tüm tüpleri hastanın ad/soyadı veya kimlik numarası, kan alınan saat ve tarih ve kan alan kişinin baş harflerinin yazılı olduğu barkodla etiketleyiniz.
• Test İstek Formundaki doldurulması gereken bilgileri doldurunuz.
• Serumlar ayrılmadan önce kırmızı ya da sarı kapaklı tüpler en az 30 en fazla 60 dakika boyunca tüplük üzerinde dik pozisyonda pıhtılaşmaya bırakılır.
• Kan alımından sonra enjektörün piston kısmı kırmızı renkli tıbbi atık torbasına atılır. İğne uçları ve enjektör uçları da sarı renkli tıbbi atık kovasına atılır.
• Kan almada kullanılan malzemelerin, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği'ne uygun olarak muhafaza edilmesini ve elden çıkarılmasını sağlayınız.
• Numune alımı sonrası tüpler, laboratuvara transfer öncesi ve esnasında daima rak üzerinde dik pozisyonda tutulmalı ve yerleştirilmelidir.
• Laboratuvarda numune ayrımı sonrası ilgili birimlere transfer edilecek numuneler her birim için ayrı renkteki raklarla taşınması, preanalitik hataların azaltılması adına daha uygundur.

5.7 Kan Aldıktan Sonra Hematom Oluşmaması İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Venin sadece ön duvarı delinir.
• İğneyi çıkarmadan önce turnike gevşetilir.
• Mümkünse büyük venler tercih edilir. Yüzeysel ince venler tercih edilmez.
• İğnenin venin ön duvarına tamamen girmesi gerekir. Kısmen girmesi kanın yumuşak dokuya sızmasına neden olabilir.
• İğne damardan çıkarıldıktan sonra gazlı bez veya pamuk kullanarak bölgeye bir süre bası uygulanır.
• Bası amacıyla alkol ya da dezenfektan sürülmüş gazlı bez ya da pamuk kullanılmamalıdır.

5.8 Kan Alma Girişimi Başarısız Olduğunda Yapılması Gerekenler

• İğnenin pozisyonu değiştirilmelidir. İğne ile venin çok uzağından giriş yapıldıysa iğne geri çekilmelidir.
• İğne venin çok uzağında değilse vene doğru ilerletilmelidir. İğne yarım tur döndürülebilir.
• Tüpün vakumu kalmamış olabilir. Bu nedenle başka bir tüpe kan alma düşünülebilir.
• Turnike bir miktar gevşetilebilir. Çok sıkı uygulanması, kan akımını durdurmuş olabilir.
• İğne ile vene dik pozisyonda girilmesi hastada ağrıya yol açtığı için bu hareketten kaçınılmalıdır.
• Başarısız girişim yapılan bölgenin altında bir yere girilmesi önerilir.
• Aynı bölgeye iki defadan fazla giriş yapılması önerilmez.

5.9 Hemolitik, Lipemik ve İkterik Numuneler

Hemoliz ya da lipemi bulunan numuneler, pek çok testte hatalı sonuçlara neden olduğu için reddedilip yeni numune alınması daha uygundur. Hemoliz ve Lipemiden nispeten daha az etkilenen testlerin çalışılması istendiğinde ve tekrar numune alımı mümkün olmadığı durumlarda hemoliz/lipemi varlığı raporda belirtilirken lipemik numunelerde çeşitli ekstraksiyon yöntemleri uygulanır (Bkz. 5.9.2). İkterik numuneler ise çoğunlukla hepatit, sarılık gibi hastalıklardan kaynaklı olarak ortaya çıkarlar ve her ne kadar birtakım testlerde hatalı sonuçlara neden olabilseler de bu durum göz önünde bulunularak analiz amaçlı kullanılırlar.

5.9.1 Hemoliz

Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hafif, orta veya ileri derecede olabilir. Hemoliz sonucunda, eritrosit içindeki maddeler seruma geçerler. Genel olarak hemoliz, 400-500 nm dalga boyları arasında okuma yapılan deneyleri bozabilir. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dL'nin üzerinde olursa hemoliz durumu gözle anlaşılabilir. Hemoliz olması durumunda hücre içindeki konsantrasyonları hücre dışındakinden yüksek olan analitlerin serumdaki konsantrasyonları anormal yüksek bulunur. Hemoliz durumunda hatalı yüksek bulunan başlıca analitler şunlardır: Potasyum, Magnezyum, Fosfor, Aldolaz, Asit Fosfataz, LDH enzimleri vs. Hemolizin başlıca üç nedeni vardır. Bunlar numunenin bekletilmesi, sıcağa maruziyet ve travmadır.

• Numunenin bekletilmesi: Numunenin santrifüj edilmeden 2 saatten fazla bekletilmesi hemolize yol açabilmektedir. Öte yandan, serum eldesi için santrifüj öncesi en az 30 dakika süreyle kanın pıhtılaşmasına müsaade edilmelidir.
• Sıcağa maruziyet: Numune, güneş altında veya örneğin arabada sıcakta bekletilmemelidir.
• Travma: Ven içinde iğnenin hareketi veya venin kollaps olması hemolize neden olabilir. Parmak ucundan kan alınırken parmağı sıkmak da hemolize yol açabilir. Çok küçük iğne uçlarının kullanılması hemolize yol açabilir. Laboratuvarlar tarafından kullanılan iğne uçları genellikle 21 G (yeşil) veya 22 G (siyah) iğnelerdir. 23 G iğne ucu (mavi) kullanılırsa hemoliz gelişme riski artar. Sadece çok gerekli durumlarda daha küçük iğne uçları kullanılır.

Hemolize neden olan başlıca durumlar özetle şunlardır:

• Uzun süreli turnike uygulanması,
• Tüplerin transport esnasında çalkalanması,
• Enjektöre kanın hızlı çekilmesi,
• Kanın enjektörden tüpe hızlı bir şekilde boşaltılması,
• Sıcaklığın sabit tutulmaması, soğuğa veya sıcağa maruziyet,
• Yetersiz santrifüj,
• Numunenin kan halinde 2 saatten uzun süre bekletilmesi,
• Hematomlu bölgeden kan alınması,
• Dezenfekte edilen bölgenin tamamen kuruması beklenmeden kan alınması

5.9.2 Lipemi

Kanda anormal miktarda yağ bulunmasıdır. En önemli neden hastanın aç olmamasıdır. Lipemik numune varlığında açlık gerektiren testler isteniliyorsa numune alımı esnasında hastanın açlık durumu sorgulanır. Numune açlıkta alınmadıysa yeni açlık numunesi istenir.

Lipemiden etkilenen başlıca testler; glukoz, trigliserit, lipaz, aldolaz, ALT, AST, ALP, GGT, LDH, sodyum, potasyum, klor, magnezyum, total protein, direkt bilirubin, fruktozamin, lityum, üre, amonyak ve ürik asittir.

Açlıkta alınmış olmasına rağmen numune lipemik ise veya lipemiden nispeten daha az etkilenen testlerin çalışılması istendiğinde ve tekrar numune alımı mümkün olmadığı durumlarda karbon tetra klorür (CCl4) ile ekstraksiyon veya dilüsyon yöntemlerinden biri ile lipeminin etkisi azaltılmaya çalışılır (Kaynak: Türkmen, Yaşar Hüseyin, et al. "Hemoliz ve lipeminin biyokimyasal testlere etkisi ve lipemik etkinin uzaklaştırılmasında kullanılan yöntemlerin karşılaştırılması." Gülhane Tıp Dergisi 49 (2007): 5-10.).

Lipemik Numunelerde Karbon Tetra Klorür (CCl₄) ile Ekstraksiyon Prosedürü

• Lipemik seruma eşit hacimde Karbon Tetra Klorür (CCl₄) eklenir.
• Bu karışım vorteks cihazında 1 dakika süreyle karıştırılır.
• 5 dakika oda sıcaklığında inkübe edilir (bekletilir).
• 4.500 g hızında oda sıcaklığında 30 dakika santrifüj edilir.
• Santrifüj sonrası elde edilen süpernatan ayrılarak analiz için kullanılır.
• Elde edilen sonuçlar dilüsyon katsayısı (2) ile çarpılır.

Lipemik Numunelerde Dilüsyon Yöntemi

• Lipemik seruma 3 katı hacminde Serum Fizyolojik (SF) (%0.9 NaCl) eklenir.
• Bu karışım vorteks cihazında 1 dakika süreyle karıştırılır.
• Analiz sonrası elde edilen sonuçlar dilüsyon katsayısı (4) ile çarpılır./li>

7.1 Tam Kan

EDTA, heparin ya da sitrat antikoagülanlarını içeren tüplere, tüp dolum çizgisine kadar kan alındıktan sonra pıhtı oluşmasını engellemek için nazikçe 5-6 kez alt üst edilir. Tüpler asla çalkalanmamalıdır.

7.2 Serum

Serum numunelerinde analizlerin tekrarının gerekebileceği göz önünde bulundurularak, analizler için gereken miktarın en az iki katı kan alınmalıdır. Kan serum tüpüne alındıktan sonra tüp içinde bulunan pıhtılaşma aktivatörü ile karışabilmesi için tüp nazikçe 5-6 defa alt üst edilir. Kanın pıhtılaşması için en az 30 dakika boyunca tüplük üzerinde dik pozisyonda bekletilir. Ardından 3000-3500 devirde, 10 dakika santrifüj edilir. Bir kez santrifüj edilmiş fakat serum ayrımı tam gerçekleşmemiş kan örneğinin, tekrar aynı jelli tüp içerisinde santrifüj edilmesi hücre hasarına neden olabileceğinden hücre içeriği ortama salınabilir ve matriksi hasara uğramış jelden sızıp seruma karışabilir. Bu durum özellikle bazı elektrolit, eser element ve enzim testlerini etkileyebilmektedir. Bu nedenle tam ve doğru serum elde edilemediğinde ve tekrar santrifüj gerektiğinde jelin üzerindeki serum boş tüplere aktarılarak tekrar santrifüj edilmelidir.

Tüpün üst kısmında elde edilen serum örneğinin, ikinci bir tüpe aktarılarak transport edilmesi veya çalışılacağı testlere uygun stabilite şartlarında saklanması önerilir.

Hemolizli veya bulanık (lipemik) serumlar, pek çok testte hatalı sonuçlara neden olabileceği için reddedilerek yeni örnek alınması istenir.

7.3 Plazma

Kan EDTA, heparin ya da sitrat antikoagülanlarını içeren tüplere alınır. Tüp dolum çizgisine kadar kan alınır. Pıhtı oluşmasını engellemek için nazikçe 5-6 kez alt üst edilir. Tüpler asla çalkalanmamalıdır. Ardından 3000-3500 devirde, 10 dakika santrifüj edilir. Tüpün üst kısmında elde edilen plazma örneği, transport tüplerine aktarılır.

7.4 Koagülasyon Testleri İçin Kan Alma

Koagülasyon testleri için numunenin uygunsuz koşullarda hazırlanması hatalı sonuçlara yol açabilmektedir.

Koagülasyon testleri için numune alımında şu hususlara dikkat edilmelidir:

• Hasta aç olmalıdır.
• Mümkünse ve doktoru tarafından uygun görülüyorsa hasta antikoagülan ilaç (heparin, varfarin vs.) almamış olmalıdır.
• Açık mavi kapaklı tüpler (sodyum sitratlı) kullanılır.
• Tüp dolum çizgisine kadar kan alınmalıdır.
• Tüp nazikçe 5-6 defa alt üst edilir. Tüpler asla çalkalanmamalıdır.
• Doku tromboplastin tarafından koagülasyonun aktive olmaması için kan alımı esnasında doku harabiyetine yol açmamaya çalışılmalıdır.
• Fibrin pıhtıları içeren örnekler reddedilir.
• Trombosit içermeyen plazma örneği hazırlamak için örnek iki defa santrifüj edilir.
• Kan örneği alındıktan hemen sonra mümkünse +4 ^oC' de 3000-3500 devirde, 10 dakika santrifüj edilir.
• Tüpün üst kısmında elde edilen plazma örneği, dikkatli bir şekilde hücrelerden ayrılır ve plastik bir tüpe aktarılır.
• Hasta örnekleri soğuk zincir sağlanarak +4 ^oC' de laboratuvara gönderilmelidir.
• Hastanın kliniği ve varsa kullandığı ilaçlar, Test İstek Formunda klinik bilgi kısmına doldurulur.

7.5 Terapötik İlaç Takibi İçin Kan Alma

Jelli tüplere örneğin alınması ve depolanması örnekteki bazı ilaçların konsantrasyonunda azalmaya neden olarak hatalı düşük sonuçlara yol açabilmektedir. Örnek miktarına ve saklama süresine bağlı olarak bu azalma klinik olarak anlamlı olabilir. Bu nedenle ilaç düzeyi ölçümlerinde numunenin jelli tüpe (sarı kapaklı) alınması önerilmez. Numune düz jelsiz tüpe (kırmızı kapaklı) alınmalıdır.

İlaç konsantrasyonu genellikle tam kan veya serumdan ölçülür. Örneğin alınma zamanı ilaç konsantrasyonunu etkileyebilmektedir. Antiepileptik ilaçlar için dozaj aralığının sonundaki dip konsantrasyonlar kullanılırken zirve düzeylerin ölçümü bazı antibiyotikler için yararlı olmaktadır. Hastadan alınacak kan örneğinin zamanı, klinisyenin önerileri doğrultusunda belirlenir.

7.6 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR) Analizleri için Numune Alma

Hassas bir yöntem olan PCR analizleri için şu hususlara dikkat edilmelidir:

• RNA ya da DNA ile herhangi bir kontaminasyondan kaçınmak zorunludur, aksi takdirde yanlış pozitif sonuçlar meydana gelebilmektedir.
• Numune alımı esnasında eldiven kullanılmalıdır.
• Numuneler alındıktan sonra kapak iyice kapatılır ve yeniden açılmaz.
• Kan alırken antikoagülan olarak PCR analizini baskıladığı için heparin kullanılmaz.
• EDTA, DNaz'ları inhibe ettiğinden genellikle tüm PCR çeşitlerinde EDTA'lı tam kan tercih edilir. Alternatif olarak sitratlı tam kan da kullanılabilir

7.7 Parmak Ucu veya Kulak Memesinden Parazitik ve Periferik Kan İncelemeleri için Örnek Alınışı

• Kalın Damla Yöntemi: Parmak ucu veya kulak memesi alkolle temizlenip kurulandıktan sonra lanset ile delinir. Temizlenmiş bir lam üzerine 2-3 damla kan alınır. Bir başka lamın köşesi veya cam tüpün dibi ile 30 saniye karıştırılarak 2 cm çapında yayılıp oda ısısında kurutulur.
• İnce Yayma Yöntemi: Parmak ucu veya kulak memesi alkolle temizlenip kurulandıktan sonra lanset ile delinir. Temizlenmiş bir lam üzerine 2-3 damla kan alınır. Diğer bir lam kısa kenarı kullanılarak tek bir hareket ile bütün lama yayılır. Oda ısısında kurutulur.

7.8 Topuktan Kan Örneği Alma

7.8.1 Filtre Kâğıdı: Schleicher & Schuell (S&S) 903 filtre kâğıdı (Laboratuvarımızdan istenebilir.) yenidoğan kalıtsal metabolik hastalıkların tarama testlerinde kullanılır.

7.8.2 Örnek Alma

• Örnek, topuğun yan kısımlarından alınmalıdır.
• Delinecek bölge önce %70 propil alkol ile silinmeli ve alkolün fazlası steril gazlı bez ile kurulanmalıdır.
• Steril lanset ile topuk delinmeli, ilk damla gazlı bez ile silinmelidir. İkinci ve büyük damla oluşması için beklenir.
• Kanın, filtre kağıdının en az iki işaredli alanına önünden ve arkasından bakınca tam olarak dolduracak şekilde tamamen emilmesi sağlanır.

7.8.3 Uyulması Gereken Kurallar

• Örnekler, doğumu takiben en az 48-72 saat sonra alınmalıdır.
• Numune alımı öncesi bebek en az bir kez anne sütü veya mama gibi proteinli gıda almış olmalıdır.
• Filtre kâğıdı direkt güneş ışığı, toz, nem ve sıcaktan uzak, oda sıcaklığında (18 – 25^oC) en az 3 saat, yatay konumda ve açıkta kurutulmalıdır.
• Filtre kâğıdı, tamamen kuruduktan sonra temiz bir zarf içine konmalı ve laboratuvarımıza ulaştırılmalıdır.

8.1 Orta-Akım İdrarı

İdrar kültürü çalışmalarında gereklidir. Vajinal akıntıya bağlı kontaminasyonun engellenmesini sağlar. Erkeklerde glans penis, kadınlarda ise üretranın meatusu steril ped ile temizlendikten sonra durulanır. Bir miktar idrar tuvalete boşaltılır. İkinci kısım steril toplama kabına alınır. Toplama kabının iç kısmına elle ya da perianal bölgeyle temas edilmemelidir.

Mikrobiyolojik testler için alınacaksa özellikle sabah ilk yapılan idrarın orta kısmı toplanmalıdır.

8.2 Spot İdrar: Günün herhangi bir saatinde alınan idrardır. Bununla birlikte özellikle mikroskobik inceleme, protein tayini ve gebelik testi için daha konsantre olduğundan dolayı sabah ilk idrarının orta kısmının alınması tercih edilir. Katekolamin ve metabolitleri için ise feokromasitoma atakları anında alınan idrarın analizi daha değerlidir.

8.3 24 Saatlik İdrar Toplama: Numuneyi stabilize etmek için uygun kimyasal madde katılmış ya da kimyasal madde katılması uygun olmayan analizler için soğuk ortamda muhafaza edilmiş toplama kabında 24 saat boyunca toplanan idrar numunesidir. Toplama saati ve idrar miktarının laboratuvara bildirimi gereklidir.

8.3.1 24 Saatlik İdrarda Katekolamin ve Metabolit Testleri

• Epinefrin (Adrenalin)
• Norepinefrin (Noradrenalin)
• Serotonin
• Dopamin
• Metanefrin
• Normetanefrin
• 5-HIAA (5-Hidroksiindol Asetik Asit)
• Vanilmandelik Asit (VMA)
• Homovanilik Asit (HVA)

8.3.2 24 saatlik idrar toplamaya başlamadan önce lütfen aşağıdaki şekilde hastalarınızı bilgilendiriniz,

• Normalden biraz daha az sıvı için ve alkol içmeyiniz (normal günlük sıvı tüketimi yaklaşık 1.5-2 litredir.).
• İdrar toplama öncesi ve sonrası ellerinizi yıkayınız.
• 24 saatlik idrar toplamaya başlanılacak gün, sabah ilk idrar dışarı atılır ve toplanmaz. Bundan sonraki 24 saat boyunca tüm idrar toplama kabına biriktirilir (sabah 08:00-09:00 saatlerinden ertesi gün sabah 08:00-09:00 saatlerine kadar).
• Toplama süresince idrar kabı soğuk ve karanlık ortamda saklanmalıdır.
• Toplama sırasında koruyucu madde kullanılacaksa idrar ile koruyucu madde iyice karışmalıdır.
• Ertesi sabahki ilk idrar da toplama kabına eklenerek idrar toplama işlemi bitirilir.
• Toplama zamanının başlangıç ve bitiş saatleri not edilir.
• İdrar bekletilmeden ve sıcağa maruz bırakılmadan laboratuvara ulaştırılır.
• Cuma ve cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplanmamalıdır.
• İdrarda ölçülecek test için koruyucu madde gerekiyorsa laboratuvara danışılmalıdır.
• Bazı analizler (Bkz. Madde 9.3.5) için idrara kimyasal koruyucu eklenmesi gerekmektedir. Laboratuvardan temin edilebilen kimyasal koruyucu idrar kabının dibine boşaltılır, daha sonra idrar tarif edildiği şekilde toplanır.
• Örnek toplanması öncesi 4 gün boyunca vanilyasız diyet uygulanır.
• 4 gün boyunca ağır egzersiz yapılmamalıdır.

8.3.3 Yasak Gıdalar

Katekolamin ve metabolit testleri (Bkz. Madde 9.3.1) öncesi tüketilmemesi gereken gıda maddeleri şunlardır: Çay, kahve, kakao, muz, greyfurt, domates, portakal, erik, kivi, ananas, avokado, mandalina, patlıcan, kestane, dondurma ve külahı, vanilyalı yiyecek-içecek ve soslar, pasta, bisküvi, salep, kuruyemiş, salça, kurutulmuş meyve, hazır gıdalar, gazlı ve alkollü içecekler…

8.3.4 Katekolamin ve Metabolit Test Sonuçlarını Etkileyebilen İlaçlar:

Bu ilaçların listesi şu şekildedir: Asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri, metildopa, levodopa, fenotiyazinler, klorpromazin, promazine, fenotiazin, rezerpin, kafein, lityum, eritromisin, tetrasiklinler, aminofilin…

Test sonuçlarını etkilememesi adına mümkünse ve doktorunun onayı olması şartıyla idrar toplamadan evvel en az 3 gün öncesinden itibaren bu ilaçların kullanımına ara verilebilir.

8.3.5 İdrar Koruyucuları

Koruyucu ilavesi veya ısı kontrol uygulamaları idrar toplama işlemi tamamlandıktan sonra 4 saat içinde veya uygun koruyucu toplamanın başında ilave edilmelidir. İdrar örneklerinin toplanması, kullanılacak koruyucular ve saklama ve gönderme koşulları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

E: Evet H: Hayır T: Tercih edilir G: Gerekli

* =Toplamanın başında koruyucu ilave edilmesi gerektiğini gösterir.

9.3.6 24 Saatlik idrar toplamalarda bildirilen idrar koruyucularının konsantrasyonları ve koşulları:

24 Saatlik idrar toplamalarda bildirilen idrar koruyucularının konsantrasyonları ve koşulları
Oda ısısı:	20-25 oC
Buz dolabı:	4 oC
Donmuş:	-20 oC
6N HCI:	24 saatlik idrara 30 ml
Asetik asit %50:	24 saatlik idrara 25 ml
Borik asit (kristal halinde):	24 saatlik idrara 10 g

• Eğer idrar toplandıktan sonra toplama kabı ile birlikte şehir içindeki bir merkezden ya da laboratuvara ayaktan başvuran hastalar tarafından, direkt laboratuvara geliyorsa, idrar hacmi ölçüldükten sonra analiz için 10 mL hacmindeki idrar tüpüne aktarılıp ağzı kapatılır ve belirlenen çalışma gününe kadar analiz için uygun sıcaklık ve ortam şartlarında saklanır.
• Şehir içindeki ya da dışındaki kurumlar tarafından gönderilen ve yukarıda yer alan uyarılar doğrultusunda toplanmış idrar numuneleri, hacmi ölçüldükten sonra sadece çalışılacak miktar olan 10 mL hacmindeki idrar tüpüne aktarılıp analiz için uygun sıcaklık ve ortam şartlarında kargo ya da kurye ile laboratuvara ulaştırılır.
• Bazı ilaçlar yanlış sonuçlara neden olabildiği için hastanın kullandığı ilaçlar bu mutlaka sorgulanmalı ve hangi ilaçları kullandığı Ahenk Laboratuvarı Test İstek Formunda mutlaka belirtilmelidir.

• Gün içerisinde belirtilen saatte tükürük numunesi toplamanız gerekmektedir (07:00-09:00 arası veya uyandıktan 1 saat sonra).
• Tükürük örneğinin saklanacağı tüpün içerisinde tükürük numunesinin emdirileceği filtre bulunmaktadır. Filtreye parmakla dokunmadan, filtrenin ağza alınması gerekmektedir. FİLTRE KESİNLİKLE ÇİĞNENMEMELİDİR.
• Filtre ağızda en az 2 dakika bekletilmeli ve maksimum miktardaki tükürük filtreye emdirilmelidir.
• • Elle filtreye dokunmadan filtre tekrar tüpün içine alınmalıdır. Tüpün içine alınan tükürük emdirilmiş filtre dondurulmamalı, 2-8 ^oC'de saklanmalı ve en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır.

9.1 Tükürük Kortizol (07:00-09:00)

• Tükürük numunesi verilmeden önce en az 30 dakika boyunca herhangi bir şey yenilmemeli/içilmemeli, sakız çiğnenmemeli ve sigara içilmemelidir.
• Tükürük numunesi verilmeden önceki 30 dakika içerisinde diş fırçalanmamalıdır.
• Numune verilmeden 5 dakika öncesinde ağız soğuk suyla yıkanmalıdır.
• Ağız içinde yara, hastalık ya da inflamasyon varsa numune verilmemelidir.
• Verilen tükürük numunesinde kan tespit edilirse tükürüğün emdirildiği filtre yıkanmalı, en az 10 dakika bekletilmeli ve tükürük tekrar filtre kâğıdına emdirilmelidir.

Kan alımı ve işlenmesi esnasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

1. Kan alımı yapılacak tüplere hasta barkodları yapıştırılmalı ve her bir hastanın numunesi, kendine ait barkod yapıştırılmış tüplere konulmasına dikkat edilmelidir.
2. Eğer barkod yazıcınız mevcutsa ve hasta kaydını laboratuvarın bilgi sistemine siz girip yaptıysanız lütfen barkodları yazdırıp tüplerin üzerine yapıştırınız.

10.1 Diyaliz Öncesi (Giriş) Kanı Alımı

• GİRİŞ kanı olarak tüp üzerinde mutlaka belirtiniz!
• Rutin biyokimya testleri için kırmızı veya sarı kapaklı tüplere, hemogram testi için mor kapaklı (EDTA'lı) tüplere kan örneği alınır alınmaz tüpler ağzı kapalı halde nazikçe 5-6 defa alt-üst edilir.
• Hemogram testi için MOR kapaklı tüplere alınan numuneler 6 saat içinde laboratuvara ulaştırılacaksa oda sıcaklığında, bu süreyi aşması öngörülüyorsa numune alındıktan sonra buzdolabında (+4 ^oC) tutulmalıdır.
• • Kırmızı veya sarı kapaklı tüplere alınan kan numuneleri 30 dakika kadar tüplük üzerinde dik pozisyonda tutulduktan sonra 3000-3500 devirde, 10 dakika santrifüj edilmelidir.
• • İstanbul ili sınırları içindeki merkezler bu tüpleri laboratuvara gönderinceye kadar buzdolabında (+4^oC) tutmalıdır. Şehir dışındaki merkezler ise santrifüj sonrası serum örneklerini 5 ml'lik 12x75 plastik (sekonder) tüplere koyup laboratuvara gönderene kadar buzdolabında (+4^oC) tutmalı ve numunelerin laboratuvara taşınma işleminde yer alan hususlara dikkat ederek göndermelidir.
• Aylık testler için 1 adet plastik tüpe alınan serum numunesi yeterli iken 3 ve 6 aylık testler için serum numunesi 4 ayrı tüpe [biyokimya, bikarbonat, hepatit ve hormon (PTH) testleri için] alınmalıdır.
• HbA1c analizi de yapılacaksa fazladan bir adet daha mor kapaklı (EDTA'lı) tüpe kan alınmalıdır. Numune alındıktan sonra buzdolabında (+4 ^oC) tutulmalıdır.

10.2 Diyaliz Sonrası (Çıkış) Kanı Alımı

• ÇIKIŞ kanı olarak tüp üzerinde mutlaka belirtiniz!
• Diyaliz sonrası testleri için kırmızı veya sarı kapaklı tüplere kan örneği alınır alınmaz tüpler ağzı kapalı halde nazikçe 5-6 defa alt-üst edilir.
• Çıkış tüpü 30 dakika kadar tüplük üzerinde dik pozisyonda tutulduktan sonra 3000-3500 devirde, 10 dakika santrifüj edilmelidir.
• İstanbul ili sınırları içindeki merkezler bu tüpleri laboratuvara gönderinceye kadar buzdolabında (+4^oC) tutmalıdır. Şehir dışındaki merkezler ise santrifüj sonrası serum örneklerini, 5 ml'lik 12x75 plastik (sekonder) tüplere koyup, laboratuvara gönderene kadar buzdolabında (+4^oC) tutmalı sonra numunelerin laboratuvara taşınma işleminde yer alan hususlara dikkat ederek göndermelidir.
• İstanbul ili sınırları içindeki merkezlerde; Test İstek Formlarında gönderen tarafından kuryenin numuneleri aldığı saat yazılacak ve gerekli kısımlar (teslim eden, teslim alan) imzalanacak ve sporlara dik şekilde konmuş tüplerle birlikte örnek toplama personellerine teslim edeceklerdir.
• İstanbul ili sınırları dışındaki merkezler; daha önce dondurdukları buz akülerini taşıma çantalarına koymalı, sünger sporlara dik şekilde konmuş tüpleri bu taşıma çantalarına yerleştirmeli, tüplerin çanta içine dağılmasını önlemek için destek uygulamalı ve ağzını kapatıp kargoya teslim etmelidir.
• Test İstek Formları varsa, doldurulup imzalanmış ve bir poşet dosya içinde çanta içine konarak tüplerle birlikte kargoya teslim edilmelidir!

10.3 Diyaliz merkezlerinden kan örnekleri gönderilirken aşağıdaki problemlerle çok sık karşılaşılmaktadır, lütfen bu durumları göz önünde bulundurunuz:

• Mor kapaklı (EDTA'lı) tüplere alınan kan örnekleri hemen 5-6 defa nazikçe alt üst edilmez ise pıhtılaşmakta ve hatalı sonuçlara yol açabilmektedir.
• Mor kapaklı (EDTA'lı) tüplere alınan kan örnekleri kesinlikle dondurulmamalıdır. Aksi takdirde kırmızı ve beyaz küreler parçalanarak hatalı sonuçlara yol açabilmektedir.
• Kırmızı veya sarı kapaklı tüplere alınan kan örnekleri santrifüj edilmeden kan halinde uzun süre bekletilirse bazı parametreler hatalı düşük (örneğin glukoz) veya hatalı yüksek (örneğin potasyum ve fosfor) çıkabilmektedir. Böyle durumlarda lütfen yeniden numune alıp gönderiniz.
• Bir hasta kanının farklı bir hasta barkodlu tüpe konulması,
• Kan veya serum numunelerinin uzun süre oda sıcaklığında bekletilmesi,
• Tüp kapaklarının sıkı bir şekilde kapatılmaması ve serumun transport esnasında dışarıya dökülmesi.
• Hemogram kanı, mutlaka giriş biyokimya kanı ile aynı anda alınmalıdır.
• Bikarbonat için ayrı bir tüpe kan alınmalıdır. Hava ile temas etmemesi için analiz işlemine kadar kapağı asla açılmamalıdır.

11.1 Örneklerin Kabul ve Reddi

Mikrobiyolojik test sonuçlarının doğruluğu örneğin alınma şekli ve nakli ile doğrudan ilişkilidir. Bu el kitabında örneklerin alınma, toplanma, nakil kuralları ile ilgili bilgiler ayrı bölümler halinde hazırlanmıştır.

11.2 Genel Numune Ret Kriterleri

Numunenin üzerinde barkot veya kişisel bilgilerin olmaması: Numune invaziv olmayan bir işlem ile alınabiliyorsa (idrar, balgam, boğaz sürüntüsü vb.) yeniden gönderilmelidir. İnvaziv bir işlemle alınan numune ise (iğne aspirasyonu, vücut sıvıları, dokular vb.), numuneyi alan ve gönderen sorumlu hekime durum bildirildikten ve hasta-numune eşlemesi yapıldıktan sonra işleme alınır, yeni barkot gönderilmesi istenir ve raporda bu durum belirtilir.

• Numunenin üzerindeki kimlik bilgisi ve istem kâğıdı bilgilerinin farklı olması,
• Hastaya ait uygun bir istek formu düzenlenmemiş olması,
• Analize uygun numunenin gönderilmemesi,
• Numune miktarının yeterli olmaması: Test rehberinde belirtilen numune miktarları gönderilmelidir. Tekrar numune gönderilmesinin mümkün olmadığı durumlarda hekime danışılarak çalışma yapılır ve bu durum raporda belirtilir.
• Numune kabının uygun olmaması: (Steril olmayan her türlü numune kabı, ağzı pamuk veya flaster ile kapatılmış tüp veya enjektör içinde gönderilmiş örnekler)
• Uygun taşınmamış veya taşıma kabı hasar gördüğü için kabın dışına sızmış, dökülmüş numuneler,
• Numunelerin gönderilme ve taşıma koşullarına uygun olmadığı durumlarda (soğuk zincir, transport besiyeri ve üçlü paketleme sistemine uyulmadığı durumlar)
• Hemolizli veya lipemik serum numuneleri,
• Virolojik testlerde kullanılması amacıyla alınan sürüntü örnekleri viral transport medium (VTM) içinde gönderilmelidir. Stuart, Amies, Cary Blair, karbonlu veya kömürlü Amies gibi taşıma besiyerlerinde gönderilmesi veya içinde hiçbir koruyucu olmayan eküvyonlu boş (kuru) tüp içinde gönderilmesi numune red sebebidir.
• Virolojik numunelerin (solunum yolu ve kızamık virüsü) alımında ve transferinde kalsiyum alginat veya pamuklu swab veya tahta saplı swab kullanılmamalıdır.
• Formalin veya benzeri bir fiksatif içine alınmış veya kurumuş doku biyopsi numuneleri.

12.1 Açlık Mide Suyu

• Nörolojik hastalık, koma hali vb. nedenlerle uyum gösteremeyen hastalardan, 10 yaşından küçük çocuklardan ve uyarılmış balgam alınamayan hastalardan alınır.
• Numune en az 5 mL olmak üzere mümkün olduğu kadar fazla miktarda hasta sabah aç karnına (hastanın gece uyku süresince yutmuş olduğu balgam) ve sabah yatağından kalkmadan/dik pozisyona geçmeden alınmalıdır. Tüberküloz tanısı için üç ardışık günde örnek alınır.
• Gastrik tüp ile ağız ya da burundan mideye ulaşılır.
• 25-50 mL serum fizyolojik verilir ve aspire edilir.
• Aspire edilen numune steril vida kapaklı bir kap ya da tüpe konulur.
• Nötralizasyon için 100 mg sodyum karbonat ilave edilmelidir.

Açlık Mide Suyu İçin Numune Red Kriterleri: Nötralize edilmeden 4 saatten daha fazla bekletilmiş numune olması

12.2 Ağız Mukoza Sürüntüsü

• Önce hastanın ağzını tuzlu su ile çalkalaması sağlanır.
• Eküvyon çubuğu ile ağız içindeki beyaz yama tarzı plaklardan, mümkünse plaklar kaldırılarak, sürüntü örneği alınır.
• Alınan numune; 1-2 mL steril Serum Fizyolojik (SF) içeren tüpe konarak laboratuvara gönderilir.

12.3 Akıntılı Sinüslerden İrin ya da Eksüda Örneği

Çıplak gözle görülebilen granüllerin varlığı açısından incelenmeli ve granüllerden zengin bölgeden, sinüsün duvarından steril pamuklu swab ya da spatula yardımı ile kazıyarak örnek alınmalıdır.

12.4 Anal (Selofan) Bant

A. Genel Bilgiler: Selofan bant yöntemi ile numune, Resim 1'de tarif edildiği gibi alınır. Tanının başarısı numune alma zamanı ile yakından ilişkilidir. Numune sabah uyandıktan sonra, hasta tuvalete gitmeden ve bölgesel temizlik yapılmadan önce alınmalıdır. Bu nedenle işlemin evde yapılması gereklidir. Lam verilirken numunenin nasıl alınacağı resim eşliğinde tarif edilmeli; ayrıca dikkat edeceği güvenlik hususları da (eldiven ve el yıkama) belirtilmelidir.

Resim 1: Selofan bant yönteminin uygulanışı: (a) Lama yapıştırılmış selofan bant uç kısmından çekilerek kaldırılır, (b) Bandın yapışkan yüzü perianal bölgeye birkaç kez değdirilip çekilir, (c) Bant tekrar lama yapıştırılıp laboratuvara ulaştırılır.

B. Örneklerin Saklama ve Taşınması: Örnek oda ısısında saklanmalı ve laboratuvara gönderilmelidir.

C. Anal Bant için Numune Ret Kriterleri

• Lam üzerine incelemeyi engelleyecek şekilde etiket/barkod yapıştırılmış örnekler.
• Kırılmış anal bant örnekleri.

12.5 Balgam

Tüberküloz tanısı ve balgam kültürü için alınacak balgamın ideal olarak kurumda, hastaların balgam örneklerini toplamaları için biyogüvenlik açısından özel olarak tasarlanmış, negatif basınçlı özel havalandırma sistemi bulunan, HEPA filtreli, ultraviyole lambaların bulunduğu, hava dezenfektan cihazı içeren kabin veya odalarda alınmasıdır. Bu özelliklere sahip örnek alma odası yoksa klinik ve laboratuvar dışında, balkon veya bahçe gibi açık havada, tenha bir yerde, diğer insanlardan uzak bir mesafede ve mümkünse bol güneşli bir ortamda alınmalıdır. Klinik içindeki oda veya tuvalet gibi yerlerde hastadan balgam çıkarmasını istemek sakıncalıdır. Eğer hasta kendi evinde balgam çıkaracak ise bu işlemi; bol güneş alan bir balkonda veya varsa bahçede yapmalıdır.

Tüberküloz şüpheli hastalardan sabahları aç karnına, üç gün üst üste örnek alınmalıdır. Hastaya bir kap verip ertesi gün örneği getirdiğinde yeni kabı vermek daha uygun olabilir. Ancak hasta, üç gün üst üste sabah ilk balgam örneğini verecek durumda değil ise, İlk balgam örneği; klinik başvuru sırasında (anlık), ikinci balgam örneği; ikinci gün sabahı (evde), üçüncü balgam örneği; ikinci balgam örneğini getirdiğinde (anlık) veya üçüncü gün sabahı (evde) alınarak gönderilmelidir.

Balgam Örneği Alınması;

• Sabah aç karnına önce dişlerini fırçalaması veya ağzını iyice çalkalaması istenir. Yiyecek artıkları, ağız florası, tükürük ve ilaçlar ile örneğin kontaminasyonunu önlemek için hastaya balgam çıkarmadan önce ağzını bol suyla çalkalaması gerektiği hatırlatılmalıdır.
• Bir bardak ılık su içmesi önerilir. Kendiliğinden balgam çıkaramayan hastalara öncelikle bol sıvı alması, kültürfizik hareketleri yapması veya merdiven inip çıkması tavsiye edilebilir.
• Örnek kabının ağzını dikkatli bir şekilde açması, kapağı uygun, temiz bir yere koyması söylenir.
• Derin bir nefes alıp bir süre nefesini tuttuktan sonra derin ve kuvvetlice öksürük ile balgamını doğrudan kabın içine çıkartması istenir. Balgam ve tükürük farkını tam olarak bilmeyen hastalar yanlışlıkla balgam çıkarmadan kaba tükürmesinler diye, hastaya "balgamını kaba tükür" denilmemelidir. Hastalara tükürük veya nazofaringeal sekresyonların (burun ve yutak kaynaklı sıvıların) balgam olmadığı ve bu nedenle laboratuvarda test için uygun örnek olarak kabul edilmediği anlatılmalıdır.
• Örnek kabının kapağını dikkatli bir şekilde sıkıca kapatması ve bu şekilde, her örnek için ayrı örnek kabı kullanması söylenir.
• Her kabı aynı gün en geç iki saat içerisinde laboratuvara getirmesi istenir.

Balgam İçin Numune Ret Kriterleri: Numunenin tükürük olması, 24 saat süre ile biriktirilmiş olması, içinde yiyecek artıklarının olması, şehirlerarası taşıma süresinin 3 günü geçmesi.

12.6 Uyarılmış Balgam

• Balgam çıkaramayan ayaktan hastalardan alınmalıdır.
• Nebülizatör yardımı ile %3-10 hipertonik tuzlu su 15-20 dk boyunca solutularak, derin inspiryum ve öksürük ile balgam örneği uygun numune kabına toplanır.
• En az 10 mL miktarda indükte balgam örneği alınarak gönderilmelidir.
• İndüklenmiş balgam numunesi görünüm açısından tükürüğe benzediği için numune yanlışlıkla reddedilmesin diye istem kâğıdına mutlaka "uyarılmış balgam" notu eklenir.

12.7 BAL, Bronş Yıkama Sıvısı, Fırçalama Numunesi

• Hiçbir şekilde balgam veya uyarılmış balgam örneği veremeyen tanı konulamamış olgulardan alınır.
• Numune, hekim tarafından bronkoskop ile alınmalıdır.
• Bronkoskopi esnasında çeşme suyu kullanılması saprofit mikobakterilerle kontaminasyona yol açabildiği için steril distile su veya steril tuzlu su kullanılmalıdır.
• Bronkoskop dezenfeksiyonu eksiksiz olarak yapılmalı ve tüm işlemler uygun güvenlik standartları altında gerçekleştirilmelidir.
• 5-10 mL bronş lavajı/BAL örneği, 5 mL serum fizyolojik içerisine alınan fırçalama örneği ve en az 3 mL trakeal aspirat steril vida kapaklı tüpte ya da luer tipi kapaklı enjektörde alınarak gönderilmelidir.

12.8 Beyin Omurilik Sıvısı (BOS)

Santral Sinir Sistemi enfeksiyonlarının tanısında BOS, ventriküler şant sıvısı, apse aspirasyon materyali ve biyopsi örnekleri incelenebilir. BOS örneği yalnızca tanı amacıyla, deneyimli personel tarafından, aseptik şartlarda alınmalıdır.

BOS'un Laboratuvara Gönderilmesi:

• BOS alınır alınmaz (tercihen 1 saat içinde) inceleneceği mikrobiyoloji laboratuvarına biyogüvenlik kurallarına uygun olarak ulaştırılmalıdır. BOS örnekleri mesai saatleri içerisinde alınmalı ve derhal laboratuvara ulaştırılması sağlanmalıdır.
• En az 2 mL örnek alınmalıdır (şüphelenilen etkene göre ilgili laboratuvar ile görüşülmelidir).
• Bakteriyel ve fungal patojenlerin araştırılması amacıyla alınmış BOS örneği ASLA buzdolabına konulmaz, oda ısısında gönderilmelidir, aşırı soğuğa, aşırı sıcağa ya da güneşe maruz bırakılmaz!
• Virolojik ve parazitolojik testlerde kullanılması amacıyla alınan BOS örnekleri soğuk zincir şartlarında gönderilmelidir.
• Eğer hastalığın etkeni olarak Neisseria meningitidis'den şüpheleniliyorsa ve incelemeye alınıncaya kadar birkaç saat geçeceği tahmin ediliyorsa BOS bu süre boyunca (tüpün kapağı gevşetilerek) 35^oC'de ve %5 CO₂'li atmosferde (CO₂ inkübatör veya mumlu jar içinde) tutulabilir; bu girişim bakterinin yaşam şansını artıracaktır.

Trans Isolate (T-I) Besiyeriyle Laboratuvara Gönderilmesi:

• Eğer BOS'un laboratuvara aynı gün içinde ulaştırılması mümkün görünmüyorsa, bakteriyel patojenler için BOS örneği (1 mL) tercihen T-I besiyerine konur ve gönderilir). T-I besiyeri yoksa bir pediatrik kan kültür şişesi bu amaç için kullanılabilir.
• T-I besiyeri (oda sıcaklığında tutulan veya 35^oC'de ısıtılmış) şişesinin tepesindeki lastik membran alkol ve iyotlu dezenfektan ile silinir. Kurumaya bırakılır.
• Daha sonra tüp içindeki BOS bir şırınga yardımı ile alınarak 1 mL örnek T-I besiyerinin içine inoküle edilir.
• Kalan örnek Gram boyama vb. incelemeler için tüp içinde -aksi belirtilmedikçe- oda sıcaklığında laboratuvara gönderilir.
• T-I besiyeri agar fazı ve sıvı fazı aynı şişe içinde olan bifazik bir besiyeridir. (Resim 2) Özellikle meningokokların ve diğer bakteriyel etiyolojik ajanların BOS'dan primer kültürleri için ideal bir besiyeridir.

Resim 2. Bifazik Trans-Isolate (T-I)

En önemli özelliği bakteriyel menenjit etkenleri için hem taşıma besiyeri hem de primer kültür besiyeri olarak kullanılabilmesidir.

• DSÖ; meningokok, Hib ve pnömokok, kaynaklı bakteriyel menenjit veya invaziv hastalık sürveyansı kapsamında, laboratuvar tanısında izolasyon şansını önemli ölçüde artırdığı için bu besiyerini önermektedir. Ticari olarak mevcut değildir; Referans Laboratuvar tarafından hazırlanır ve sahaya, Halk Sağlığı Müdürlüklerine dağıtılır.
• BOS inoküle edilmiş T-I şişeleri hasta bilgileri, tarih ve inokülasyon saati yazılarak etiketlenir. İnokülasyondan sonra şişe 35^oC'de bir gece inkübe edilir. Alternatif olarak 7 güne kadar da inkübe edilebilir.
• Üremenin teşviki için ortam atmosferi organizmaya ulaşmalıdır; bir havalandırma iğnesi ile (steril pamuk tıkaçlı bir şırınga iğnesi olabilir) şişe tepesindeki lastik membrandan hava deliği açılmalıdır.
• Eğer taşıma gecikecekse hava deliği açılmış şişeler hafif yüksek oda sıcaklığı (25^o-30^oC) şartlarında birkaç gün tutulabilirler.
• Takiben laboratuvara nakledilirlerken havalandırma iğneleri çıkarılır! Çünkü taşıma esnasında sızdırmazlık sağlanması gerektiği için şişelere hava deliği açılmaz.
• Laboratuvara ulaşır ulaşmaz hava deliği yeniden açılmalıdır. Bu işlemlerde asepsiye azami dikkat gösterilmelidir. BOS örneğinin alınmasından laboratuvara ulaşmasına kadar her aşamada aseptik teknik kullanılması ve kontaminasyondan kaçınılması esastır!

12.9 Boğaz Sürüntüsü

• Ağız içi ve farinks net olarak görülecek bir şekilde aydınlatılır.
• Dil, bir dil basacağı ile bastırılır ve steril eküvyon tonsillalar üzerine döndürülür. Bu işlem sırasında eküvyonun yanak iç kısımlarına ve dile değdirilmemesine özen gösterilir. (Resim 3)

Resim 3: Boğaz Sürüntüsü alınması

• Tonsillalar üzerinde membran, beyaz noktalar veya yangılı/hiperemik alanlar görülüyorsa eküvyon özellikle bu kısımlara hafifce bastırılıp numune alınır.
• Eğer herhangi bir membran varsa (psödomembran) kenarından kaldırılır; eküvyon membranın altına itilerek derinde yerleşim gösteren bakterilerin alınması sağlanır.

Alınan numune;

Bakteriyolojik incelemeler için kömürlü Amies transport besiyerine veya Stuart besiyerine, Virolojik incelemeler için, plastik saplı steril dakron eküvyon tonsiller ve posterior farinkse kuvvetlice sürtülerek örnek alınır ve viral taşıma besiyeri içeren tüpe konur. (Resim 4)

Resim 4: Viral Taşıma Besiyeri (VTM)

Not: Boğaz sürüntüsü çoğunlukla, influenza virusunun (sezonal) replike olmadığı squamoz epitel hücresi içermektedir. Bu nedenle tek başına alınması uygun değildir. En uygunu burun ve boğaz sürüntüsünün birlikte alınmasıdır.

Solunum Sistemi Örnekleri İlgili Videolar:

https://www.klimud.org/content/159/videolar

https://vimeo.com/234900862/6922caf2b0

Eğer hazır ticari besiyeri kullanılıyor ise eküvyon direkt olarak konularak tüp kapatılır.

12.10 Burun Sürüntüsü

• Esnek, ince saplı bir steril eküvyon ile (dacron/polyester eküvyon) damağa paralel olacak şekilde bir burun deliğinden girilir.
• Steril swab burun deliğinden en az 1 cm içeri sokulur.
• Sekresyonların yeterince emilmesi için birkaç saniye bekletildikten sonra yavaşça ve döndürülerek çıkarılır.
• Diğer burun deliğinden yine aynı eküvyonla işlem tekrarlanır ve uygun taşıma besiyeri içeren tüpe konur. (Resim 7)

Resim 7. Nazal Sürüntü Alınması

Alınan numune;

Bakteriyolojik incelemeler için kömürlü Amies transport besiyerine veya Stuart besiyerine, Virolojik incelemeler için, viral taşıma besiyeri içeren tüpe konur.

12.11 Deri ve Deri Eklentileri

12.11.1 Deri Mukozaları İçin Kazıntı Örnekleri:

• Örnek alınmadan hemen önce lezyon bölgesi %70'lik etil alkol ile temizlenir. Bisturi ucu veya lam kenarı yardımıyla sağlam deri ile deri lezyonu arasından lezyonun aktif kenarından dikkatlice kazıntı yapılır. Bu işlem esnasında lezyon kanatılmamalıdır! Birden çok lezyon var ise en yeni lezyondan örnek alınmalıdır. Alınan deri kazıntısı en az raptiye başı büyüklüğünde olmalıdır.
• Lezyonda kıl kökleri varsa, kıl cımbızla alınmalıdır. Veziküller var ise, en yeni veziküllerin tepelerini kesip almak gerekir.
• Örnek petri kutusuna alındıysa kenarı selofan bant ile kapatılır. Üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır.
• Kandidoz kuşkusunda; eğer "uydu" lezyonlar varsa, en yeni uydu lezyondan, yok ise lezyonun kenarlarından kazıyarak örnek alınmalıdır. Kıvrım yerlerindeki lezyonlar ıslak ve çok yangılı ise ıslatılmış bir pamuklu swabı yüzeye iyice bastırıp döndürerek sürüntü örneği alınmalıdır.
• Parazitolojik incelemeler için steril bistüri yardımıyla dikkatli bir şekilde alınan deri kazıntı materyali steril boş bir tüp içerisine eklenen steril serum fizyolojik içerisinde gönderilmelidir.

12.11.2 Kıl Örnekleri

• Makas veya cımbız ile etkilenmiş saçlı bölgeden gövdesi sağlam 10-12 kıl toplanır; toplanan kıllar temiz Petri kutusu veya koyu renkli kâğıt üzerine alınır.
• Örnek petri kutusuna alındıysa kenarı parafilm (yoksa selofan bant) ile kapatılır. Üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır.
• Örnek kâğıt üzerine alındıysa paket şekline getirilir. Paket zarf içine konur ve zarf kapatılır. Zarfın üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır.

Önemli not: Saçlı deri ve saçsız deri enfeksiyonlarında -olanaklı ise- Wood ışığı incelemesi yapılmalı ve floresan veren bölgelerden örnekleme yapılmalıdır.

12.11.3 Tırnak Örnekleri

• Örnek alınmadan önce tırnak %70'lik etil alkol ile temizlenir. Bu işlem sırasında GAZLI BEZ kullanılır; kesinlikle pamuk kullanılmaz! Etkilenmiş tırnaktan mümkün olduğunca eski, ölü doku kesilip uzaklaştırılır ve tırnak yatağı ya da tırnağın enfekte canlı doku sınırından kazıntı yapılır.
• Örnek petri kutusuna alındıysa kenarı selofan bant ile kapatılır. Üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır. Örnek kâğıt üzerine alındıysa paket şekline getirilir. Paket zarf içine konur ve zarf kapatılır. Zarfın üzerine hasta ile ilgili bilgiler yazılır.

12.11.4 Peteşial Sıvı (Menenjit Tanısı İçin)

• Numune alınacak deri bölgesine %70'lik alkol ile antisepsi uygulanır.
• Steril bisturinin ucu ile peteşiyal lezyon üzerindeki deri hafifçe kazıntı yapılarak kaldırılır.
• Bisturinin kör tarafı ile peteşiyal alan tabanından epitel içerecek şekilde kazıntı yapılır ve açılan kısımdan sızan eksuda ile birlikte steril Pastör pipeti yardımıyla numune konur.
• Numuneden bir damla lam üzerine yayma yapılır ve havada kurutulur.
• Alev ile sabitlenir. Uygun bir lam kutusunda laboratuvara gönderilir.
• Peteşial sıvı ≤1 saatte incelemeye alınacaksa 1 mL steril serum fizyolojik içeren tüpe konur ve gönderilir; alınamayacaksa pediatrik kan kültür şişesine konmalı ve oda ısısında laboratuvara gönderilmelidir.
• Peteşial sıvı ile birlikte hasta başında yapılan yayma da laboratuvara gönderilir.

12.12 Dış Kulak Yolu Akıntısı

Debris veya salgılar, dış kulak kanalından alınmalıdır. Alınan örnekler, taşıma besiyeri ile laboratuvara gönderilmelidir.

12.13 Dışkı

Dışkı örnekleri özellikle ishal başladıktan hemen sonra (virüslar için ilk 7 gün, bakteriler için ilk 4 gün içinde) ve antibiyotik tedavisi başlanmadan önce alındığında en yararlıdır. Bakteriyel, viral ve paraziter ishal etkenlerinin incelenmesinde genellikle dışkı örnekleri tercih edilir.

Dışkı Örneklerinin Toplanması

Dışkı Kabı: Temiz, kuru, ağzı sızdırmaz kapaklı kap (Resim 8) ve/veya bakteriyel taşıma besiyeri (Cary Blair veya Amies veya Stuart- (Resim 9) (her hasta için birer adet)

Resim 8: Temiz, sızdırmaz, vida kapaklı dışkı kabı

Resim 9: Cary-Blair taşıma besiyeri

Örnek Toplama Yöntemi

• Örneklerin alınacağı kabın temiz olması, deterjan, dezenfektan veya idrarla kontamine olmaması gereklidir.
• Dışkı örnekleri sürgülerden alınmamalıdır.
• Ancak çocuklardan bezleri ters bağlanarak örnek alınabilir.
• Ağzı sızdırmaz kapaklı dışkı kaplarına bakteriyolojik, virolojik ve parazitolojik inceleme için 20 mL veya 20 g taze dışkı örneği alınır.
• Bakteriyolojik inceleme için örneklerin bakteriyel taşıma besiyerinde gönderilmesi tercih edilir. Hastalardan taze dışkı sürüntü örneği (tercihen bir saat beklemiş dışkıdan) alınır. Eküvyon tüpün dibine doğru itilir ve tüpün kapağı sıkıca kapatılır.
• Parazitolojik inceleme için çalışmanın en az üç kez tekrarlanması tercih edilir. Dışkı örnekleri alındıktan sonra temiz, kuru, ağzı sızdırmaz kapaklı bir kaba alınmalıdır. Eğer formaldehit, SAF (sodyum asetat-asetik asit-formaldehit) veya PVA (polivinil alkol) gibi koruyucu solüsyonlar mevcut ise dışkı üç ayrı kaba bölüştürülmelidir. Birincisine koruyucu konulmamalı, ikincisine %10'luk formaldehit, üçüncüsüne ise dışkının üç katı kadar PVA veya SAF ilave edilmeli ve hangisinde koruyucu bulunduğu belirtilmelidir. Koruyucu içindeki dışkı oda sıcaklığında tutulabilir. Diğer dışkı örneği herhangi bir fiksatif koymaksızın soğuk zincir şartlarında 4-8^oC'de yollanmalıdır.
• Virolojik incelemeler için dışkı ile virüs atılımı değişkenlik gösterebileceğinden özellikle akut flask paralizi (AFP) örneklerinde 24-48 saat ara ile en az iki örnek alınmalıdır.

Dışkı Örneklerinin Saklama ve Taşınması

• Direkt taze dışkı 2 saat içinde işlenir ya da buzdolabında 4-8^oC'de saklanır.
• Taşıma besiyerine alınan veya fiksatif içinde gönderilen örnekler 4-8^oC'de saklanır.
• Örnekler, hastadan alındıktan sonra 24 saat, en geç 48 saat içinde test edilir. Eğer test edilemeyecekse -20^oC'de saklanır. Taşıma besiyerine konulan ve 4-8^oC'de bekletilen örneklerde 7 güne kadar patojenlerin saptanma olanağı olmakla beraber ilk bir iki günden sonra etkeni üretme şansı giderek azalmaktadır.

Dışkı Örnekleri İçin Numune Red Kriterleri

• Numunenin alımından sonra 2 saat geçtiği halde transport besiyerine alınmadan gelen dışkı numuneleri reddedilmelidir.
• Transport besiyerinde 4^oC'de 3 günden fazla beklemiş numuneler veya transport besiyerinde olduğu halde 24 saatten daha uzun süre oda ısısında bekletilerek gelen numuneler reddedilmelidir.
• Hastanede 3 günden uzun süredir yatan hastalardan rutin dışkı kültürü bakılmaz. Ancak hastanın immünsüprese bir durumu varsa ve hastanede bir salgın söz konusu ise bu durumlarda numune işleme alınır.
• İdrar veya baryumla (Son 7-10 gün içinde lavman veya kolonoskopi yapılmış hastanın dışkı örneği) karışık dışkı numuneleri işleme alınmaz.
• Tuvalet kâğıdı ile alınan dışkı numunesi işleme alınmaz.
• Aynı kişiden 24 saat içinde birden fazla; 3 haftalık zaman içinde 3'ten fazla dışkı kültürü istenmesi durumunda numune işleme alınmaz.
• Herhangi bir transport besiyerine alınmadan kuru eküvyon ile gönderilen veya yüzeyi kurumuş dışkı red kriterini oluşturmaktadır.

Doku Biyopsisi

• Aseptik şartlarda, hekim tarafından alınır. En az 2-3 gr doku, 3-4 parça halinde alınmalıdır (kültür yapılacaksa en az 2 parça).
• Alınan numuneler serum fizyolojik içinde (Legionella analizi için distile suda) oda ısısında laboratuvara gönderilmelidir.
• Parazitolojik incelemeler için bir parçası temiz 2-3 lama bastırarak preparat hazırlanır.

Doku Biyopsi İçin Numune Red Kriterleri:

• Formalin mikroorganizmaları inaktive ettiği için formalinli numuneler çalışmaya alınmaz.
• Yetersiz miktarda örnek, gazlı bez, pamuk gibi materyale sarılmış örnek olması.

12.14 Göz Enfeksiyonlarına Yönelik Örnekler

12.14.1 Konjonktival Örnek

• Gözü ilgilendiren enfeksiyonlarda farklı etken olasılıklarını değerlendirebilmek için -korneal kazıntı yapmadan önce genel amaçlı olarak- konjonktival örnek alınması önerilir. Yalnız biri enfekte olsa bile, karşılaştırma amacıyla (mevcut florayı belirleyebilmek için) her iki gözden birden örnek alınmalıdır.
• İki ayrı swab önce SF ile ıslatılır. Konjonktiva kısmında eküvyon çevrilerek, her iki gözden ayrı ayrı örnek alınır. Mümkünse, örnekler hemen hasta başında besiyerine (Kanlı agar, Çikolata agar) ekilir. Besiyerine hemen ekim imkanı yoksa eküvyonlar 1 mL SF içeren steril vida kapaklı tüp içinde laboratuvara gönderilir.
• Ayrıca hemen her bir eküvyon ayrı ayrı lam üzerine 1-2 cm alana sürülerek yayma yapılabilir. Yaymalar havada 10 dk kadar kurutulur ve yaymanın üzerine alkol damlatılarak sabitlenir.

12.14.2 Kornea Kazıntısı

• Örnek oftalmolog tarafından, mikrobiyoloji uzmanının desteği ile örneğin ekimi de planlanarak, alınmalıdır. Önce (diğer enfeksiyon ihtimallerini de değerlendirmek için) iki ayrı eküvyonla her iki konjonktivadan örnek alınır.
• Takiben her iki göze 2 damla lokal anestezik damlatılır. Steril spatula kullanılarak ülser ya da lezyondan kazıma yapılır ve bu kazıntı direkt kültür besiyerine inoküle edilir. Ayrıca spatula 2 ayrı lam üzerine 1-2 cm alana sürülerek yayma yapılır. Yaymalar havada 10 dk kadar kurutulur ve yaymanın üzerine alkol damlatılarak sabitlenir. Ekim yapılmış plaklar ve hazırlanan lamlar laboratuvara gönderilir.
• Parazitolojik inceleme için, kornea kazıntı materyali steril boş bir tüp içerisine eklenen steril serum, fizyolojik içerisinde gönderilmelidir.

12.14.3 Vitreus Sıvısı

Örnek oftalmolog tarafından mikrobiyoloji uzmanından destek alınarak alınmalıdır. Sıvının iğne aspirasyonu için göz hazırlanır. Örnek steril vida kapaklı bir tüpe konur veya küçük miktarları hazırda bulunan besiyerlerine ekilir.

12.15 İdrar (Orta akım)

• Dış ürogenital bölge temizlendikten sonra steril şartlarda idrar alınır.
• Mikolojik inceleme için sabah ilk idrarı tercih edilmelidir.
• Üriner sistem tüberkülozu için ardışık üç gün alınan sabah idrarı tercih edilir. İdrar veremeyen hastalardan mesaneden kateter ile ya da suprapubik aspirasyon ile alınabilir. Üriner sistem tüberkülozu şüphesinde en az 40 mL, üç gün üst üste sabah idrarı şeklinde alınmalıdır.
• Schistosoma spp. aranması için gönderilecek idrar örneği, gün ortasında alınan tüm idrar örneği şeklinde olmalıdır.

Kadın Hastaların Numune Verirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;

• Hastaya idrar çıkış bölgesini steril antiseptik bir ped veya sabunlu su ile ıslatılmış gazlı bez ile üretral ve vaginal bölgenin önden arkaya doğru dikkatlice temizlemesi, su ile ıslatılmış gazlı bez kullanılarak bölgenin aynı şekilde durulanması,
• Tuvalete idrar yapmaya başladıktan sonra idrar akışı düzenli oluncaya kadar bekleyip sonra 5 -10 mL idrarı idrar kabına alması, idrar kabını genital bölge ile temas ettirmemesi,
• İdrar kabının üzerine, ad-soyad ve toplama zamanını belirten bir etiket yapıştırın ve en kısa sürede laboratuvara gönderilmesi bilgileri verilir. Numune 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılamayacaksa taşıma süresi dâhil 24 saate kadar +4 ^oC'de muhafaza edilebilir. Üriner sistem infeksiyon tanısı için alınmış idrar numuneleri dondurulmaz.

Erkek Hastalar Numune Verirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;

• Sabunlu su ve sonra temiz su ile penisin ucunu yıkanması ve kurumaya bırakılması,
• Tuvalete idrar yapmaya başlayıp idrar akışı düzenli oluncaya kadar bekleyip sonra 5-10 mL idrarı idrar kabına alması, idrar kabını genital bölge ile temas ettirmemesi,
• İdrar kabının üzerine, ad-soyad ve toplama zamanını belirten bir etiket yapıştırın ve en kısa sürede laboratuvara gönderilmesi bilgileri verilir. Numune 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılamayacaksa taşıma süresi dahil 24 saate kadar +4 ^oC'de muhafaza edilebilir. Üriner sistem infeksiyon tanısı için alınmış idrar numuneleri dondurulmaz.

Kateterize edilmiş bir hastadan idrar numunesi elde edilirken; 21-23 no' lu iğne ucu ve 3 mL'lik enjektör kullanın. Antiseptik bir ped ile kauçuk kateterin alt ucundaki bir bölgeyi hazırlayın. 45 derecelik bir açıyla iğneyi katetere sokun ve dikkatli bir şekilde enjektör pistonunu çekerek idrar toplayın. Not: İdrar örneği drenaj torbasından alınmamalıdır.

İdrar Örneği İçin (Orta akım) Numune Red Kriterleri:

• 24 saatlik biriktirilmiş ve/veya bekletilmiş idrar olması.
• Viral etkenlerin PCR yöntemi ile incelenmesi amacıyla alınan idrar örneğinin laboratuvara gönderilmesi 24 saati geçecekse viral etkenlerin idrar asiditesinden etkilenmemesi için idrar kabına alkali vasat eklenmesi gereklidir.

Alkali vasat:

12.16 İdrar (Üretrit Tanısı İçin)

• Üretrit tanısı için sabah ilk idrar olması veya son iki saat içinde idrar yapmamış olması ve/veya üretral akıntı örneği alındıktan sonra idrarın alınması idealdir.
• Steril idrar kabı içine idrarın ilk kısmı 5-10 mL olacak şekilde alınır.
• Diğer bir steril kap içine idrarın orta kısmı 5-10 mL alınır.
• Erkeklerde idrarın prostat masajı sonrasında alınması uygundur.
• Örnekler herhangi bir antiseptik madde uygulanmadan alınmalıdır.
• İdrar örnekleri, idrar kabı ile oda ısısında laboratuvara gönderilir.

12.17 İnce İğne Aspirasyonu (Şark Çıbanı için)

• Lezyon tabanından deri içine enjektör ile 0.1 mL steril serum fizyolojik verilir ve hafifçe pompalanarak geri çekilir.
• 0.1-0.2 mL numune alınır. Hemen laboratuvara gönderilemeyecekse yayma preparat yapılır.
• Yayma yapılmamış veya besiyerine alınmamışsa; herhangi bir koruyucu madde içermeyen steril, vida kapaklı plastik bir tüpe aktarılır (taze numune).

İnce İğne Aspirasyonu İçin Numune Red Kriterleri:

• Koruyucu içeren tüpe alınmış aspirasyon örnekleri.
• Kan kültürü şişesine alınmış aspirasyon örnekleri.
• Enjektör içerisinde gönderilen aspirasyon örnekleri.

12.18 Kan Örnekleri

12.18.1 Kan Kültürü

Sepsis tanısı mikrobiyoloji laboratuvarlarının en önemli görevlerinden birisidir. Tespit ve tedavi edilmeyen sepsis ölümcül olabilmektedir. İyi bir teknikle kan numunesi alınması hızlı laboratuvar sonucunu da beraberinde getirmektedir. Aşağıdaki prosedür servisinizde iyi kan numunesi almak üzere düzenlenmiştir. Otomatize Kan Kültürü Cihazları otomatize kan kültürü takip sistemi olup kan kültürü şişelerinizi inkübe eder, mikroorganizma üremesine bağlı olarak enfeksiyon etkenini tespit eder. Yaş gruplarına ve mikroorganizma grubuna göre farklı renklerde kan kültür şişeleri bulunmaktadır.

• Sarı renkli şişeler pediatrik kullanım için olup, en az 2 mL'ye kadar kan alınması gerekirken, yenidoğanlardan en az 1 mL'ye kadar kan alınmalıdır.
• Yeşil renkteki şişeler aerop şişeler olup, optimum 10 mL kan alınmalıdır.
• Turuncu renkteki şişeler anaerop şişeler olup, optimum 10 mL kan alınmalıdır.

(Laboratuvarımızda turuncu renkteki şişe anaerop kültür yapılmadığından kullanılmamaktadır).

Kan Kültürü Numunesi Alınırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;

• Kan numuneleri mümkünse tedaviye başlamadan önce almalıdır. Hasta eğer antibiyotik kullanıyor ise son dozdan en uzak zamanda yeni doz verilmeden hemen önce alınmalıdır.
• Hastalığın başlangıcında 15-30 dk arayla iki veya üç tüp alınmalı; 48 saat sonra üreme olmazsa tekrarlanmalıdır.
• Organizmalar endokardit gibi intravasküler enfeksiyonlar esnasında sürekli yayılır fakat gizli enfeksiyonlar esnasında ise aralıklarla yayılırlar. Bazı gizli enfeksiyonlarda ön görülebilir ateş şekilleri vardır. Böyle durumlarda en uygun olanı ateş pik yapmadan 30 dk önce kan kültürü için kan alınmasıdır. Pratikte uygulanabilecek en iyi zamanlama ateş ortaya çıkmaya başladığı anda kan kültürü almaktır.
• Kateter kaynaklı sepsis düşünülmedikçe kateterden kan kültürü alınmaz.
• Hematolojik, biyokimyasal ve benzeri tetkikler alınırken kan kültür örneği alınmaz. Çok amaçlı alımlarda kontaminasyon riski artar.
• İlaç verilen damar içi kateterler kan alımı için kullanılmamalıdır.
• Kan eklenmiş olan kültür şişeleri laboratuvara gönderilene kadar oda ısısında kalmalı ve en kısa sürede laboratuvarımıza gönderilmelidir.
• Tüm işlemlerde cerrahi aseptik teknik uygulanır.
• Gerekli malzemeler hazırlanır, eller, "El Yıkama Talimatı" na uygun yıkanır.
• Şişe yüzeyini, besiyerini ve tabandaki sensörü kontrol edilir. Besiyerinin temiz ve sensörün de sağlam (gri renkte) olduğu kontrol edilir. Sensör rengi sarı ise şişe kullanılmaz.
• Kan kültürü örneği en sık kübital, ikinci sıklıkta da femoral damarlardan alınır. Mecbur kalınmadıkça el üstü venlerinden ve ayak venlerinden örnek alınmaz.
• Numune alınacak bölgede merkezden çevreye doğru 5-6 cm'lik bir çap oluşturacak şekilde %70 lik alkolle silinir (1-3 dk süreyle kuruması beklenir).
• İkinci olarak ayrı bir pamukla, aynı hareketlerle batikonla silinir.
• Üçüncü olarak tekrar %70 lik alkollü pamukla silinir ve el değmeden damara enjektörle girilerek kan alınır. El değmek zorunda kalınıyorsa steril eldiven kullanılabilir.
• Yeterli miktarda kan alındıktan sonra damardan çıkılır.
• Daha sonra damar üzerine gazlı bez ile baskı uygulanır.
• Numune konulmadan önce kapağın altındaki lastik bölge steril edilir.
• Kan kültür şişelerine numune konulduktan sonra, lastik tıpa tekrar %70'lik alkol ile silinir. Kanı şişeye alındıktan sonra hafifçe alt üst edilir.
• Kan örneği şişeye enjekte edildikten sonra kanın pıhtılaşmaması ve besiyeri ile karışması için şişe birkaç kez hafifçe çalkalanır.
• Kan kültürü alınırken iki kan kültürü arasında en az 15-30 dakika olur.
• Şişe üzerine bir etiket yapıştırılacak ise şişenin üzerindeki barkodun üzerine gelmeyecek bir alan seçilmelidir. Hastanın almakta olduğu antibiyotik varsa mutlaka Test İstek Formu'na yazılarak porter ile hemen laboratuvara gönderilir.
• Eğer hasta antibiyotik tedavisi altında ise kan kültürü, bir sonraki antibiyotik dozundan hemen önce alınmalı, daha sonra antibiyotik verilmelidir.
• Kan kültür şişeleri oda sıcaklığında tutulmalıdır; kesinlikle buzdolabında saklanmaz.
• Şişeleri en kısa sürede (otomatik cihaza ait şişeler için belirtilen süre içinde) laboratuvara gönderilmelidir.
• Eğer hemen laboratuvara ulaştırmak mümkün değilse, otomatik cihaza ait olmayan kan kültürü şişeleri 18 saate kadar oda sıcaklığında (20-25^oC) tutulabilir. Şehirlerarası bir laboratuvara gönderirken şişeleri 25-35^oC arasında tutacak bir portatif inkübatör kullanmak ideal olur. Taşıma esnasında şişelerin aşırı sıcaklık değerlerine (<18^oC veya >37^oC) maruz kalmasına kesinlikle izin verilmemelidir; köpük kutular iyi bir taşıyıcı olabilir.

12.18.2 Periferik Kanın Alınması

(Sıtma ve Leishmaniasis için Preparat Hazırlanması)

A. Genel Bilgiler

Kalın Damla Preparat Hazırlanması:

• Bir elin orta ya da yüzük parmağının palmar bölgesi, çocuklarda ayak başparmağı ya da topuk alkollü gazlı bez ile temizlenir.
• Alkol kuruduktan sonra, steril, bir lanset batırılır ve kanın serbest olarak çıkması sağlanır (sıkılmaz).
• Bir damla kan lamın ortasına damlatılır. (Resim 10).
• Bu kan damlası bir toplu iğnenin başı ya da diğer bir lamın köşesi ile dairevi hareketlerle yaklaşık 1,5 cm çapında olacak şekilde yayılır.
• Havada kurutulur (min 30 dk).
• KALIN DAMLA PREPARAT ASLA TESPİT EDİLMEZ!

İnce Yayma Preparat Hazırlanması:

• Bir elin orta ya da yüzük parmağının palmar bölgesi, çocuklarda ayak baş parmağı ya da topuk alkollü gazlı bez ile temizlenir.
• Alkol kuruduktan sonra, steril, bir lanset batırılır ve kanın serbest olarak çıkması sağlanır (sıkılmaz).
• Bir damla kan lamın bir ucuna damlatılır.
• 45^oC eğimli diğer bir lam damlanın üzerine değdirilir.
• Kan tek bir hareketle lamın bir ucundan diğer ucuna yayılır.
• Yayma havada kurutulur.
• İNCE YAYMA PREPARAT SAF METANOLLE TESPİT EDİLİR.

Resim 10: Periferik kan alma ve preparat hazırlanması

B. Örneklerin Saklama ve Taşınması

Örnek oda ısısında saklanmalı ve laboratuvara gönderilmelidir.

Periferik Kan Yayması İçin Numune Red Kriterleri

• Fikse edilmiş kalın damla kan prepartları.
• Kırılmış preparatlar.
• Lam üzerine incelemeyi engelleyecek şekilde etiket/barkod yapıştırılmış örnekler.

12.19 Serum

• Hastadan tercihen aç karnına jelli serum ayırma tüpüne ~5 mL kan alınır.
• Kan kendiliğinden pıhtılaşana kadar en az 20 dk beklenir. Bu süre en fazla 2 saat olabilir.
• Sonra 2000 devirde 10 dk santrifüj edilmeli, serum ayrılarak steril vidalı kapaklı tüp ile laboratuvara gönderilmelidir. (Resim 11)

Resim 11: Steril vidalı kapaklı tüp

Mantarlara Yönelik Galaktomannan Antijeni Saptanması Amacıyla Örnek Alımı;

• 5 mL sarı kapaklı jelli tüpte ya da 9 mL kırmızı kapaklı kan alma tüpün de 10 dakika 1800 devir/dakika santrifüjlenerek elde edilen serumdan örnek alınarak çalışma yapılır. Belirgin lipemik ve hemolizli örnekler analiz için kullanılmaz.
• Hastadan tercihen alınan BAL örneklerinden de test çalışılabilir
• Örnek alımından sonra tüplerin kapaklarının çalışma anına kadar açılmaması gerekir. Zira bu durumda kontaminasyon riski yüksek olabilir.

Serum Örneğinin Laboratuvara Taşınma Koşulları

• İl içi gönderilen numuneler 1 saat içinde oda sıcaklığında 1 saati aşan durumlarda buz aküsü ile laboratuvara gönderilir.
• İl dışından gönderilen örnekler santrifüj sonrasında serum, steril vida kapaklı başka bir tüpe aktarılmalı, buz aküsü ile ve üçlü taşıma kabı ile laboratuvara gönderilmelidir.
• Laboratuvara ulaşma süresinin 48 saatten uzun olacağı durumlarda, santrifüj sonrası serum steril bir tüpe aktarılır ve -20/-70 ^oC'de dondurulur. Dondurulmuş serum buz aküsü ile laboratuvara gönderilir.

12.20 EliSpot Testi için Örnek Alımı ve Taşınması

EliSpot testi Lyme hastalığı tanısında hücresel immünite cevabını ölçen bir test olduğundan taze tam kandan çalışılmaktadır. Numunenin alındıktan sonra bekletilmeden laboratuvarımıza en kısa sürede ulaştırılması lenfositlerin zarar görmemesi adına çok önemlidir.

• 48 saati geçmeyecek transferlerde; test için heparinli veya sitratlı 4 adet tüpe toplamda en az 10 ml olacak şekilde kan alınır.
• 48-72 saat sürebilecek transferlerde (özellikle şehir dışından gelecek numunelerde); test için (Antikoagülan Asit Sitrat Dekstroz Solüsyon A içeren) 2 adet tüpe kan alınır.
• Kan alındıktan sonra en az 4-5 kez tüpler yavaşça alt üst edilir.
• Alınan örnekler kesinlikle buzdolabına koyulmamalı, transfere kadar oda ısısında muhafaza edilmelidir.
• Alınan örnekler laboratuvarımıza en kısa sürede (mümkümse aynı gün) ve oda sıcaklığında (17-25 C^o) ulaştırılmalıdır.
• Lenfositler mekanik strese çok hassas olduğundan titreşim ve güçlü sallama gibi işlemlerden kaçınılmalıdır.

12.21 Tüberküloza Yönelik Quantiferon Testi için Örnek Alımı ve Taşınması

Qantiferon testi için özel tüpler kullanılır. Bu özel tüplerin dışında tüp kullanıldığında testi çalışmak mümkün değildir.

• Her hasta için, içinde jel olan kırmızı, gri ve mor kapaklı 3 adet tüpe 1'er ml kan alınır. Numunenin tüpün üzerindeki çizgiyi geçmemesi gereklidir.
• Kan örneğini 1'er ml tüplere aktardıktan hemen sonra; tüp duvarındaki antijenleri çözmek ve iç yüzeylerinin kan ile kaplanmasını sağlamak için 10'ar defa tüpler yavaşça alt üst edilir. Kan hücrelerinin zarar görmemesi için tüpler kesinlikle çok hızlı çalkalanmamalıdır.
• Alınan örnekler aynı gün en kısa sürede laboratuvarımıza oda sıcaklığında (17-25 C^o) ulaştırılmalıdır.
• Alınan kan örnekleri buzdolabına koyulmamalı ve dondurulmamalıdır.

Eğer örnek alındığı gün içerisinde laboratuvarımıza ulaşmayacaksa;

• Tüpler 37 ^oC de 16-24 saat dik pozisyonda inkübe edilir.
• 16-24 saatlik inkübasyondan sonra tüpler 15 dakika 2000-3000 RCF (g) de santrifüj edilerek plazması ayrılır. Bu ayırım işlemi gerçekleşmezse tüpler daha yüksek devirde tekrar santrifüj edilir.
• Santrifüj işleminden sonra tüplerin içerisindeki plazmayı jelle temas etmeden, karıştırmadan dikkatlice boş tüplere aktarılır.
• Plazmaların aktarıldığı sekonder (12x75 mL) tüplere, aktarılan tüpün rengi ve hasta bilgileri yazılır (ad-soy ad-kurum adı veya kurumun hasta barkodu yapıştırılır.)
• Plazması ayrılan bu sekonder tüpler transfere kadar, 2-8 ^oC' de muhafaza edilir.
• Numuneler 2-8 ^oC'de özel numune transfer çantasında laboratuvara gönderilir.

12.22 Kemik İliği

Kemik İliği Biyopsisi (Kültür İçin): Aseptik koşullarda en az 0.5 mL alınmalıdır. Heparinize kemik iliğinin hasta yanında uygun kültür besiyerine ekilmesi idealdir. Besiyeri yoksa heparinli (0.2 mg/mL) veya SPS (0.25-0.50 mg/mL) içeren tüplere alınan örnek antikoagülanla homojen bir şekilde karışması için birkaç kez alt-üst edilmelidir. Kemik iliği ve kan örnekleri kesinlikle buzdolabına konulmaz. Örnek 30 dk içinde laboratuvara ulaşamayacaksa izolasyon şansını artırmak için lizis-santrifügasyon tüpüne (pediatrik Isolator) alınması tercih edilir.

Kemik İliği İçin Numune Ret Kriterleri: Pıhtılaşmış örnek

Kemik İliği Biyopsisi (Mikroskopi İçin): Heparinli veya sodyum oksalatlı bir tüpe alınır.

Parazitolojik inceleme için kemik iliği örneği herhangi bir koruyucu içermeyen boş steril tüpe alınarak soğuk zincir koşullarında laboratuvara gönderilmelidir.

Kemik İliği Biyopsi (Parazitolojik Kültür İçin) Numune Ret Kriterleri:

• Koruyucu içeren tüpe alınmış kemik iliği örnekleri.
• Kan kültürü şişesine alınmış kemik iliği örnekleri.
• Enjektör içerisinde gönderilen kemik iliği örnekleri.

12.23 Klinik İzolatlar

Her türlü klinik örnekten üredilmiş izolat (bakteri) çeşitli nedenlerle (doğrulama, serotiplendirme, moleküler tiplendirme, antimikrobiyal direnç, ulusal sürveyans v.b.) referans laboratuvara gönderilebilir. Gönderilen izolatın taze üretilmiş olması gereklidir. İzolat, plakta katı besiyerinde, transport besiyerinde (yarı-katı) veya sıvı saklama besiyeri (skim milk, %15 gliserollü buyyon vs.) içerisinde gelebilir.

Transferde kullanılacak besiyeri izolatın özelliğine göre seçilmelidir. Enterik bakteriyel patojenlerde Cary-Blair, kömürlü Amies taşıma besiyerleri kullanılabilir. Yine Campylobacter türleri dışındaki patojenler için yatık nutrient agar besiyeri diğer bir seçenektir. Gönderilecek besiyeri mutlaka üçlü paketleme sistemine uygun olarak gönderilmelidir.

12.24 Lenf Nodu/Apse/Yumuşak Doku Aspirasyon Örneği

Deri iyot içeren dezenfektan ile 3 kez silinir, kuruması beklenir. Örnek bir enjektör aracılığıyla aspire edilerek alınır. Lenf bezinde süpürasyon yoksa, doku içine önce enjektör aracılığıyla 0.5-1 mL steril serum fizyolojik enjekte edilir. Sonra aspirasyon yapılır. Alınan örneğin miktarı 1 mL'den az olmamalıdır.

Aspire edilen materyal, herhangi bir koruyucu madde içermeyen steril, vida kapaklı (sızdırmaz) bir tüpe aktarılır.

Lenf Nodu/Apse/Yumuşak Doku Aspirasyon İçin Numune Red Kriterleri:

• Aspirat asla enjektör ile laboratuvara gönderilmemelidir.
• Enjektör ile laboratuvara gönderilen örnekler reddedilir.

12.25 Nazofaringeal Aspirat

İnvaziv bir girişimdir. Bu nedenle hastane koşullarında hekim tarafından alınması uygundur. Numune alımı için hasta sırtüstü yatar pozisyonda ve boyun ekstansiyonda olmalıdır. Hasta koopere olabilirse nefesini tutması istenir ve yumuşak hareketlerle, burundan ince bir kateterle nazofarinkse ulaşılır; şırınga yardımı ile 4-7 mL serum fizyolojik verilip aspire edilerek 2-3 mL numune alınır. Kateter yavaşça geri çekilir ve şırıngadan ayrılır. Aspirat hemen steril, vida kapaklı bir tüpe konur.

12.26 Nazofrinks Sürüntüsü

• Bu işlem için gövdesi burgulu alüminyum şaftlı ve kolayca esneyebilir özellikte, rayon (boğmaca için)/ dacron (viral örnekler için) uçlu özel eküvyonlar kullanılır (Resim 13).

Resim 13: Nazofaringeal sürüntü almak için uygun ince, esnek, alüminyum şaftlı eküvyon örneği; Amies Transport Medium ile birlikte.

Resim 14: Nazofaringeal sürüntü örneği alınması

• Eküvyon bir burun deliğinden sokularak anterior burun boşluğunun ötesine doğru itilir.
• Nazal kavitenin tabanından nazikce geçirilir ve farinks duvarına kadar ulaşılır. Herhangi bir engel ile karşılaşılıyorsa güç uygulanmaz. Diğer burun deliği denenir.
• Farinks duvarı hissedildiğinde 5 saniye içinde eküvyon hafif döndürülür ve geri çekilir (Resim14).

Alınan numune;

• Bakteriyolojik incelemeler için kömürlü Amies transport besiyerine veya Stuart besiyerine,
• Virolojik incelemeler için, viral taşıma besiyeri içeren tüpe konur.

12.27 Paranasal Sinüs Aspirasyon Materyali

• Kulak-Burun-Boğaz uzmanı tarafından aseptik şartlarda alınır.
• Sekresyon yoksa, sinüs içine önce 0.5-1 mL steril SF enjekte edilir. Alınan örnek miktarı 1 mL'den az olmamalıdır. Aspire edilen materyal steril vida kapaklı tüpe aktarılarak laboratuvara gönderilir.

12.28 Rektal Sürüntü

• Bakteriyel incelemeler için çocuklardan, yoğun bakım hastalarından ve zihinsel engelli hastalardan rektal sürüntü örnekleri alınabilir. Erişkinlerde rektal sürüntü örnekleri önerilmemektedir. Viral ve paraziter tanı için de rektal sürüntü tercih edilmez.
• Rektal sürüntü örneklerinde eküvyonlar anal sfinkterden 2-3cm içeri sokularak rotasyon yaptırılır. Eküvyona gözle görülebilir fekal örnek alındığından emin olunmalıdır. Rektal sürüntü örnekleri nem kaybını önlemek için hemen taşıma besiyerine (Cary-Blair) konulur. Eküvyon tüpün dibine doğru itilir. İkinci eküvyon ile aynı işlem tekrarlanır ve aynı tüpe yerleştirilir. Eküvyonların üstten taşan kısımları kırılır ve tüpün kapağı sıkıca kapatılır. Alınan rektal sürüntü örnekleri kurumaya engel olmak için hemen bir bakteriyel taşıma besiyerine alınmalıdır (Cary Blair veya Amies veya Stuart)
  Anorektal cinsel yolla bulaşan enfeksiyon şüphesi olan kişilerde istenecek moleküler testler için rektal sürüntü örneği alınabilir. Rektal sürüntü örneklerinde eküvyonlar anal sfinkterden 2-3cm içeri sokularak rotasyon yaptırılır. Alınan örneğin gaita ile karışmamasına dikkat edilmelidir. Rektal sürüntü örnekleri, nem kaybını önlemek için kalsiyum alginatlı veya dakron uçlu eküvyon ile alınarak Stuart/kömürsüz Amies taşıma besiyerine konulur. Eküvyon tüpün dibine doğru itilir. Eküvyonların üstten taşan kısımları kırılır ve tüpün kapağı sıkıca kapatılır.

Rektal Sürüntü İçin Numune Ret Kriterleri

• Pamuk uçlu eküvyon ile alınan örnekler reddedilir.
• Gaita ile bulaşmış numune reddedilir.

12.29 Servikal Sürüntü

• Serviks ağzında izlenen akıntı/mukus lokal anestezik kullanılmadan temizlenip uzaklaştırılır.
• İnce uçlu dakron veya kalsiyum alginatlı eküvyon ile serviksten girilir.
• Servikste eküvyon rotasyon yaptırılır ve vajen duvarına değdirilmeksizin geri çekilir. (Resim 16)
• Kalsiyum alginatlı veya dakron uçlu eküvyon ile alınan örnek Stuart / kömürsüz Amies taşıma besiyerine konulur.

Servikal Sürüntü İçin Numune Red Kriterleri

• Vajinal flora bakterileriyle bulaşı önlemek olanaksız olduğundan Bartolin bezi eksüdasından eküvyonla gönderilen örnekler işleme alınmaz.
• Pamuk uçlu eküvyon ile alınan örnekler reddedilir.

12.30 Steril Vücut Sıvıları (Perikard, Periton, Plevra ve Sinovya)

• Örnek en az 2 mL alınmalıdır.
• Akciğer dışı tüberkülozu için örnekler 10-15 mL miktarda mümkün olduğu kadar fazla miktarda, steril vida kapaklı tüpte gönderilmelidir. Kanlı numuneler ise SPS (sodium polyanethol sulfonate) ya da heparin içeren tüplerde gönderilmelidir. Örnek aseptik şartlarda hekim tarafından alınarak steril, vida kapaklı bir tüpe aktarılır. Bu numunelerin çoğu fibrinojen içerdiğinden numune üzerine 0.2 mg/mL heparin veya 0.25-0.50 mg/mL SPS eklenir, tüp birkaç kez ters-düz edilir.
• Tercihen hasta başında bir kan kültürü şişesine ekim yapılmalıdır. Yapılamıyorsa örnek steril vida kapaklı bir tüpe aktarılarak gönderilmelidir.
• Laboratuvara hiçbir zaman sıvıya daldırılmış bir swab gönderilmez! Steril Vücut Sıvıları (Perikard, Periton, Plevra Ve Sinovya) İçin Numune Red Kriterleri: EDTA'lı tüpe alınan numune ve pıhtılaşmış numune olması.

12.31 Üretral Akıntı

• Üretral akıntı örneği son idrardan en az 1-2 saat sonra alınmalıdır.
• Kadın ve erkeklerde üretral akıntı varlığında kalsiyum alginatlı veya dakron uçlu eküvyon ile üretra ağzından 2-4 cm içeriye girilir. Üretra içinde eküvyon ile rotasyon yapılarak örnek alınır.
• Eküvyon sapı plastik ya da nikel/kadmiyum telden yapılmış olmalıdır.
• Alınan örnek Stuart / kömürsüz Amies taşıma besiyerine konulur. Taşıma besiyerinin kapağı sıkıca kapatılarak oda ısısında laboratuvara gönderilir.

Üretral Akıntı İçin Numune Ret Kriterleri

• Soğuk zincirde gönderilmiş veya örnek alındıktan sonra buzdolabında bekletilmiş örnekler işleme alınmaz.
• Pamuk uçlu eküvyon ile alınan örnekler reddedilir.

12.32 Vajinal Sürüntü

• Sekresyon ve akıntılar silinir. Örnek iki ayrı eküvyon ile alınır. Bir eküvyon SF içeren Cryo tüp içerisine konularak, diğer eküvyon ise taşıyıcı besiyeri içerisinde gönderilir.
• Numune alımında kullanılan eküvyon çubuklarının uçları genellikle pamuk, dakron, rayon veya kalsiyum aljinattan yapılmıştır. Tahta saplı eküvyonlar toksik ürünler içerdikleri için rutin örnek alımında tercih edilmezler.
• Kalsiyum aljinat uçlu eküvyonlar Chlamydia türlerinin saptanmasına yönelik örnek alınmasında uygundur. N. gonorrhoeae ve U. urealyticum üzerine toksik etki gösterebilirler.
  Bakteri kültürü amacıyla alınan örnekler uygun taşıma besiyeri veya uygun ısı sağlansa dahi 24 saatten fazla saklanmaz. Örnek alındıktan sonra hemen ekilmelidir, hemen ekilmesi mümkün değilse oda ısısında ≤ 24 saat saklanabilir.
• Çevre koşullarına oldukça duyarlı olan organizmaları (N. gonorrhoeae, H. ducreyi, anaeroplar gibi) içerebilecek örnekler için taşıma süresinin uygun taşıma besiyeri kullanılsa dahi 6 saati aşmaması önerilmektedir.

Not: Vulva-vajina kandidozu şüphesinde; Vajinal akıntıdan ve vajinal duvarındaki kalın beyaz yapışkan plaklardan steril eküvyon ile alınan örnekler, taşıma besiyeri ile laboratuvara gönderilmelidir.

Vajinal Sürüntü İçin Numune Ret Kriterleri

Pamuk uçlu eküvyon ile alınan örnekler reddedilir.

12.33 COVID-19 Klinik Numune

Laboratuvarımızda Covid-19 tanısı için ayaktan tedavi edilen hastalarda, nazofaringeal ve orofaringeal sürüntü örnekleri alınmaktadır. İdeal olarak önce orofaringeal sürüntü alındıktan sonra aynı swab kullanılarak burundan da örnek alınmalı ve aynı taşıma besiyerine konulmalıdır. Aynı hastadan alınan orofaringeal ve nazal sürüntü numunesi ayrı bir besiyerinde gönderilmemelidir. Alınan numuneler viral transport medium, vtm içine konulup ağzı sıkıca kapatılarak laboratuvara gönderimi sağlanmalıdır. Orofaringeal numune alınırken; bir dil basacağı ile önce dile bastırılmalı ve orofarinks posteriol duvarı görülür hale getirilmelidir. Ardından test çubuğunun ucu dile, dil köküne, tonsillere ve yumuşak damağa dokunmayacak şekilde posteriol faringeal duvara yuvarlama hareketi ile sürtülmelidir. Çubuğun ucunu sekresyonla ıslandığı görülmelidir. Sonrasında çubuk etrafa değdirilmeden dışarı çıkarılır ve nazofaringeal numune alma aşamasına geçilir. Nazofaringeal numune alırken; nazal septum deviasyonu ve konka hipertofisi gibi nazal pasaj problemleri olan hastalar olabilir ve sürüntü almada problemler yaşanabilir. Bu nedenle işlem öncesinde hastanın hangi burun deliğinden daha iyi nefes aldığı sorgulanmalıdır. Gerekirse tek tek burun delikleri kapatılarak hangisinden daha rahat nefes aldığı belirlenmelidir. Test çubuğu bu burun deliğinden geçirilerek damağa paralel şekilde ilerletilerek test çubuğunun ucunun ıslanması sağlanmalıdır. Test çubuğu burun deliklerinden içeriye derinlik olarak dış kulak hizasına gelecek mesafeye kadar ilerletilmeli (8-10 cm) ve nazofarinkse ulaşıldığı hissedilmelidir. Salgıları emmek için test çubuğu birkaç sn. bu alanda tutulmalıdır. Sonrasında test çubuğunu döndürerek yavaşça çıkarılmalıdır. Hareketlerin oldukça kibar bir şekilde yapılması hem hastanın irritasyonunu azaltır hem de kanamanın önüne geçer.

Orofaringeal duvar haricinde oral kaviteden örnek alınması, test çubuğunu nazofarinks posterioruna kadar ulaşmadan burun içerisinde kalması gibi hatalı örnek alımları yalancı negatif sonuçların verilmesine sebebiyet verir.

Resim 15: Örnek çubuğu nostrilden içeriye sokulduktan sonra döndürme hareketiyle yumuşak damağa paralel şekilde derinlik olarak DKY hizasına kadar 8-10 cm alt meadan ilerlenir, nazofarinks posterior duvarı hissedilir ve burada da çubuğun ucu ıslatılacak şekilde birkaç saniye döndürülür ve işlem sonlandırılır.

Oral kavite ve orofarinks görüntüsü. T; Tonsil, OP; Orofarinks posterior duvar, YD; Yumuşak damak, AP; anterior plika, PP; posterior plika.

• Olası vaka tanımına uyan ve enfeksiyon bulguları ağırlaşarak devam eden kişilerden alınan ilk numunenin üst solunum yolu numunesi olması ve test sonucunun negatif olması; COVID-19 şüphesini dışlamaz.

12.35 Klinik Dışı Örnekler

12.35.1 Çevresel İzolatlar: Doğrulama, ileri identifikasyon, serotiplendirme, antibiyotik duyarlılık araştırması için uygun besiyerinde taze izolat pasajları gereklidir.

12.35.2 Entomolojik Örnekler: Bit, pire için; yerleşimine göre vücut, giysi, saç veya pubik bölgeden alınan etken steril, ağzı sıkıca kapalı plastik kap içerisinde laboratuvara gönderilir. Uyuz için derideki sillionlar veya papüllerden iğne veya bisturinin sivri ucu yardımıyla kazıntı numuneleri alınır. Önce lezyon bulunan alan alkol ile dezenfekte edilip kuruması beklenir. Alan steril bir bisturi ile kazınır. Kazıntı hemen yerinde incelenecekse veya hastanenin laboratuvarına gönderilecekse lam üzerine konur. Bir damla %10 KOH damlatılıp üzeri lamelle kapatılır ve bir lam taşıyıcı içerisinde gönderilir.

Uzak bir laboratuvara gönderilecekse boş bir tüpe veya bir-iki damla %10 KOH içeren bir tüpe alındıktan sonra kapağı sıkıca kapatılarak gönderilir.

Keneler uygun şekilde (Resim 17) çıkarılıp saf alkol içeren sızdırmaz, vida kapaklı kaba aktarılır. Buna göre ucu ince ve yassı bir penset/kene kartı yardımıyla, kene vücuda en yakın noktasından nazikçe ve sağlam bir şekilde kavranır. Yukarıya doğru kararlı bir şekilde çekilerek kenenin kendini bırakmasını beklenir. Kenenin vücuduna dokunulmamalıdır! (Emdiği kanı geri boşaltmasına yol açar). Yukarı doğru çekme esnasında kene döndürülmemelidir (ağız parçasının kopmasına ve deri içinde kalmasına neden olabilir). Kendini bırakan kene uygun kaba alınır ve laboratuvara gönderilir.

Resim 16: İnce ve yassı uçlu bir penset veya cımbız yardımıyla kene çıkarılması işlemi.

12.35.4 Çevresel Numuneler

Parazitolojik incelemeler: Su, çamur, gıda gibi çevresel numuneler dıştan vidalı kırılmaya dayanıklı kaplarla gönderilmelidir.

Tularemi İçin Su Numuneleri

Çeşme ve Benzeri Yerlerden Su Numunesi Alınması

• Çeşmenin musluk başlığındaki aparatlar varsa çıkarılır ve musluk çevresi alkol ile iyice silinir ve/veya alevden geçirilir. Salgın araştırması için alınan numunelerde bu işlemler yapılmaz.
• Çeşmeden belirli bir süre (normal koşullarda 15-30 sn) kuvvetle su akıtılır. Salgın araştırması için alınan numunelerde bu işlem yapılmaz.
• Numune şişesi gerekli hijyen koşullarına özen gösterilerek kapağı açılır, şişe ağzı dipten tutularak yeniden alevden geçirilir. Gerekli ise şişenin dış kısmı %70 alkol bazlı bir dezenfektanla silinir ve kuruması beklenir.
• Şişe doldurularak ağzı, şişe kapağının iç kısmına el değdirilmeden dikkatli şekilde kapatılır.

Havuz ve Benzeri Yerlerden Su Numunesi Alınması

• Suyun durgun halde olduğu ve kullanılıyor ise dezenfektanın kararlı hale geldiği yer seçilir.
• Hijyenik şartlara dikkat edilerek numune şişesi kenardan yaklaşık 50 cm içeriden ve yüzeyin ~30 cm derine daldırılarak numune alınır.
• Su yüzeyindeki kontaminasyonun önüne geçmek için şişe baş aşağı olacak şekilde gerekli derinliğe daldırılıp numunenin alınacağı noktada ağız kısmı 45^o açı ile tutularak şişe doldurulur.

Ambalajlı Su Numunesi Alınması

• Ambalajlı numuneler orijinal ambalajında ve bütünlüğü bozulmamış şekilde gönderilmelidir.

Su Numunelerinin Alımında Kullanılan Şişelerin Özellikleri

• Tüm su çeşitleri için istenen mikrobiyolojik parametrelerde kullanılacak su şişeleri, bu amaç için üredilmiş plastik (PP, PE) veya cam numune şişeleri olmalıdır. Numune şişeleri sızdırmaz özellikte olmalıdır.
• Dezenfekte edilen veya dezenfekte edildiğinden şüphe edilen tüm su çeşitleri, Sodyum tiyosülfatlı şişelere alınmalı ve Sodyum tiyosülfat oranı şişe üzerinden izlenebilmelidir.
• Tüm su çeşitleri için numune alımından sonra şişelerin yaklaşık 1/10'luk kısmı boş bırakılır.
• Tüm su çeşitleri için en az 500 mL numune gönderilmelidir.

Biyogüvenlik Önlemleri

• Her türlü klinik örnek "enfeksiyöz" kabul edilmeli ve bu örnekleri alırken, dokunurken, çalışırken standart güvenlik önlemleri alınmalı ve kişisel koruyucu ekipman (önlük, eldiven, gerektiğinde maske) giyilmelidir.
• Numune alımında kullanılan kaplar steril, kırılmaya dayanıklı, dıştan vidalı kapaklı olmalı ve sıvıları sızdırmamalıdır.
• Enjektör ile alınan numuneler (b) şıkkında belirtilen kaplara aktarılarak gönderilmelidir.
• Damlatan veya ağzı açık kaplarda numune gönderilmemelidir.

Legionella Analizi İçin Su Numuneleri

Legionella Kontrol Programı kapsamında mevzuata uygun olarak gerçekleştirilir. Su numuneleri, vaka tanısı konduktan (vakanın ihbarı yapıldıktan) hemen sonra, etken için kaynak olduğu düşünülen bina su sistemine herhangi bir dekontaminasyon işlemi uygulanmadan önce alınmalıdır.

Mikrobiyolojik test sonuçlarının doğruluğu örneğin alınma şekli ve nakli ile doğrudan ilişkilidir. Bu el kitabında örneklerin alınma, toplanma, nakil kuralları ile ilgili bilgiler ayrı bölümler halinde hazırlanmıştır.

13.NUMUNELERİN SAKLANMASI

Laboratuvarın çalışma prensibi olarak, Laboratuvarımıza gelen ve kaydı yapılıp çalışılan birincil numuneler, ileri tetkikler veya analizin başarısızlığına bağlı analiz tekrarları için Serumlar; buzdolabında/derin dondurucuda 10 gün, tam kan örnekleri; buzdolabında 10 gün boyunca saklanır. Eğer testler çalışma gününden önce geldiyse, çalışma gününe kadar stabilitesine uygun saklama koşullarında saklanır. Daha uzun süreli saklamaya ihtiyaç duyulursa -20^oC'de saklanır. Saklama/dayanıklılık koşulları ile ilgili ayrıntılı bilgiler Ahenk Laboratuvarı Test Listesi'nde mevcuttur. Şayet ilave bir analiz talebiniz olursa burada yer alan süre ve analiz için gerekli şartlara göre talebiniz karşılanacaktır. İlave numune ihtiyacı olması durumunda tarafınıza mutlaka bilgi verilecektir.

Laboratuvarın çalışma prensibi olarak, Laboratuvarımıza gelen ve kaydı yapılıp çalışılan birincil numuneler, ileri tetkikler veya analizin başarısızlığına bağlı analiz tekrarları için Serumlar; buzdolabında/derin dondurucuda 10 gün, tam kan örnekleri; buzdolabında 10 gün boyunca saklanır. Eğer testler çalışma gününden önce geldiyse, çalışma gününe kadar stabilitesine uygun saklama koşullarında saklanır. Daha uzun süreli saklamaya ihtiyaç duyulursa -20^oC'de saklanır. Saklama/dayanıklılık koşulları ile ilgili ayrıntılı bilgiler Ahenk Laboratuvarı Test Listesi'nde mevcuttur. Şayet ilave bir analiz talebiniz olursa burada yer alan süre ve analiz için gerekli şartlara göre talebiniz karşılanacaktır. İlave numune ihtiyacı olması durumunda tarafınıza mutlaka bilgi verilecektir.

14.1 Numune Alma El Kitabı'nda ve Ahenk Laboratuvarı Test Listesi'nde yer alan önerilere ve açıklamalara uygun olarak aldığınız numuneleri (miktar, saklama koşulu) travma ve basınç etkilerine dayanıklı, sızdırmaz kabın içine koyun (vida kapaklı tüp, ağzı kapaklı sekonder tüp vs). Bu katalog da yer alan testler için alınması gereken numunelerin, belirtilen dayanıklılık şartlarında (uygun ısı koşullarında) transportunu gerçekleştirmeye özen gösteriniz. Numuneyi daha sonra numune taşıma çantası içerisindeki strafor/süngerin içine yerleştirip üstünü strafor kapakla kapatıp çantanın içine koyun. Böylece taşıma esnasında birincil kabında oluşan bir sızıntı olsa bile strafor tarafından ve numune taşıma çantası tarafından sızmanın önlenmesi amaçlanır.

14.2 Çanta içerisinde soğuk ortam oluşması için buz kasetleri kullanın. 2-8^oC'de taşınması gereken örnekleri çantanın içindeki bölümlere yerleştirin, -20^oC'de taşınması gereken örnekleri ise çantadaki buz kasetine temas edecek şekilde yerleştirin ya da gerekiyorsa kuru buz ile gönderin. Eksiksiz olarak doldurulmuş Test İstek Formu'nu çanta içerisindeki bölmeye koymayı ya da gelen kuryeye vermeyi unutmayın.

14.3 Şehir İçi

Ahenk Laboratuvarında çalışılacak testler, kuryeler tarafından hafta içi 09:00-17:00 saatlerinde, hafta sonu Pazar hariç 09:00-16:00 saatleri arasında merkezlerden alınarak Test İstek Form'ları ile birlikte laboratuvara getirilip Örnek Kabul ve Kayıt birimine teslim edilir.

14.4 Şehir Dışı

Şehir dışı merkezlerden gönderilen numuneler ise; numuneyi gönderen birim tarafından yukarda açıklandığı şekilde hazırlanıp Test İstek Form'ları doldurulup, kargoya teslim edilerek laboratuvara ulaştırılır.

14.5 Acil Numuneler

Laboratuvarın Test Listesinde yer alan sonuç bildirme zamanı dışında acil numune istemi olduğu durumlarda, Test İstek Formları üzerine büyük harfle ve kırmızı kalemle ACİL yazılıp, numuneyi almaya gelen kuryelere de bu konuda bilgi verilerek ve/ veya laboratuvar bu konuda telefonla bilgilendirilerek numuneler laboratuvara gönderilir. Kuryenin uğrama saati dışında acil kurye isteminde bulunan kurumlara sadece tıbbi acil testlerde kurye gönderilir. Numune Kabul biriminde acil testler kırmızı etiket ile etiketlenerek birimlere gönderimi sağlanır. Tıbbi acil testler Acil Test Listesi'nde belirtilmiştir. Laboratuvarımızdan isteyiniz.

14.6 Kıymetli Numuneler

BOS, amniyon, kemik iliği, kordon kanı, CVS materyali, cilt biyopsisi gibi hastadan alınması bir müdahale gerektiren örnekler ile yeniden örnek alınmasının zor olduğu hastalara ait numuneleridir. Kurumlardan gönderilen kıymetli numunelerin kayıt ve kabul işlemleri yapıldıktan sonra yeşil etiket ile etiketlendikten sonra birimlere transferi sağlanır.

15.1.Örnek Gönderme Koşulları

15.1.1 Doku Örneği Gönderme Koşulları

Standart Histopatolojik Örnek Gönderme Koşulları:

• Alınan doku kendi hacminin en az 5 misli %10'luk formol içine konulmalıdır.
• Bu işlemin örnek çıkar çıkmaz hiç vakit geçirmeden yapılması gerekir.
• Materyalin içine konulacağı kap, kendi hacminin ve üstüne eklenecek formolün hacmini alacak büyüklükte olmalıdır.
  0,1 mm. İle 1 cm arasındaki doku örnekleri 15 ml'lik,
  1cm ile 3 cm arasında olan doku örnekleri 30 ml.,
  3 cm ile 5 cm arasında olan doku örnekleri 200 ml‘lik kap içinde gönderilir. Daha büyük doku örnekleri ise ilk aşamada kalın şeffaf poşete alınır, sonrasında, sızdırma ihtimaline karşı ikinci bir poşete alındıktan sonra transfer edilir.
• Dokunun en ince boyutu 1 cm'den fazla ise, solüsyonun doku içine tam olarak nüfuz edebilmesi için inceltilmesi gerekir. Örneğin, laboratuvara ulaşma zamanı 3 saatten uzun ise bu durumda Patoloji Laboratuvarı ile temas edilmesi uygundur.
• Dokunun en ince boyutu 1 cm'den fazla ise, solüsyonun doku içine tam olarak nüfuz edebilmesi için inceltilmesi gerekir. Örneğin, laboratuvara ulaşma zamanı 3 saatten uzun ise bu durumda Patoloji Laboratuvarı ile temas edilmesi uygundur.
• Dokunun en ince boyutu 1 cm'den fazla ise, solüsyonun doku içine tam olarak nüfuz edebilmesi için inceltilmesi gerekir. Örneğin, laboratuvara ulaşma zamanı 3 saatten uzun ise bu durumda Patoloji Laboratuvarı ile temas edilmesi uygundur.
• Doku örnekleri formole konduktan sonra en geç 24 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Gönderi sırasında konteyner üzerine %10'luk formol içerdiği ve bu maddenin, tehlikeli-zehirli madde olduğunu ifade eden uygun etiketlerle belirtilmelidir. Gönderi sırasında hem konteyner hem de gönderme formuna hasta adı-soyadı, doğum tarihi, T.C Kimlik numarası, gönderiyi yapan doktorun adı-soyadı mutlaka yazılmalıdır.
• Büyük rezeksiyon materyallerinde transfer 3 saatten uzun sürecek ise organların usulüne uygun şekilde açılması gerekir. Bu durumda Patoloji Laboratuvarı ile temas edilmesi ve verilecek talimatlara uygun davranılması gerekir. Eğer laboratuvar ile temas imkânı yoksa, örnekler formol içine konularak transfer edilene kadar buzdolabına (+4) konulmalıdır.

Özellikli Doku Örneklerinde Gönderme Koşulları

• Frozen kesit (intraoperatif patoloji konsültasyonu) için gönderilecek dokular:
• Gönderilen materyal ve /veya doku örnekleri herhangi bir tespit solüsyonuna konulmadan en kısa sürede gönderilmelidir.
• Materyal çok küçük ise (1mm en büyük boyut) gönderen klinik kalıcı kesitlerde yeterli doku kalmayabileceği uyarılarak kabul edilir.
• Lenf Nodları: Lenfoma veya Lösemi gibi 1-3 adet arası çıkarılan, hematolenfoid sistem hastalıkları kuşkusu olan lenf nodunun bütün olarak çıkarılması uygundur. Çıkarılan lenf nodu serum fizyolojik içinde ve maksimum 2 saatte laboratuvara ulaştırılmalıdır. Gönderi formuna serum fizyolojik içinde olduğu kırmızı kalemle "SF içinde" yazılarak belirtilmelidir. Eğer örnek 2 saatte ulaştırılamayacak ise uzun eksenine dikey olacak şekilde küçük bir kesi ile kapsül bütünlüğü bozularak %10'luk formol içine konulmalıdır.
• Üçten fazla lenf nodu (bölgesel diseksiyon gibi) çıkartılmışsa ve örnek laboratuvara 2 saat içinde ulaştırılacaksa %10'luk formol içinde, bu süre 2 saati aşacaksa 1cm'den büyük lenf nodları uzun eksenine paralel olarak 2 eşit parçaya, tam olarak birbirinden ayrılmayacak şekilde kesilerek %10'luk formol içine konulmalıdır
• Kemik İliği Biyopsisi: Kemik iliği biyopsileri çıkarılır çıkarılmaz %10'luk formol içine alınarak laboratuvara ulaştırılır
• Testis Biyopsisi (ör. infertilite için): Testis biyopsi örneği çıkarıldıktan sonra Boin solüsyonuna alınmalıdır. Doku örneği bu solüsyonda maksimum 2 saat kalabilir. Bu süre sınırını geçmeden laboratuvara transferi gerekir. Bu süre içinde ulaştırılamayacaksa doku hiç boin'e alınmadan %10'luk formol içine alınarak laboratuvara transfer edilir. Ancak bu durumda doku takibi optimal olamayacaktır. Boin solüsyonu labotaruvardan temin edilebilir.
• İmmunfloresan İnceleme İçin Gönderilecek Dokular: İmmunfloresan inceleme istenen TAZE (fikse edilmemiş) dokular labortuvara 1 saat içinde gönderiliyor ise izotonik (% 0,9'luk NaCl solüsyonu) içinde buz bataryaları ile soğutulmuş ortamda gelmesi tercih edilir. 1 saatten uzun süreli transferlerde; taze doku 24 saate kadar Michell solüsyonu içinde gönderilir. Michell solüsyonu labotaruvardan temin edilebilir. Bu örneklere eşlik eden gönderme formlarında net olarak görülebilecek bir alana dikkat çekecek şekilde "IF" veya "İmmunfloresan" ifadeleri yazılmalıdır.
• Kemik Küredaj ve Kemik Rezeksiyon örnekleri de çıkar çıkmaz %10'luk formol içine alınır. Büyük kemik rezeksiyon piyesleri yeterli fiksasyon için kesilmesi gerektiğinden, laboratuvara soğuk ortamda ve hızla iletilmelidir. İletilene kadar zorunlu nedenlerle bir süre beklenecek ise buzdolabında tutulmalıdır.
• Telle işaredlenmiş ve spesimen mamografi yapılmış meme örnekleri, spesimen mamografi filmi ile birlikte gönderilmelidir.

Moleküler Patolojik İnceleme İçin Doku Örneği Gönderme Koşulları:

Patoloji laboratuvarında çalışılan moleküler patoloji incelemeleri, İmmunhistokimyasal İncelemeler ve İn Situ Hibridizasyon incelemelerinden oluşmaktadır. Bu incelemeler formalinde fikse edilmiş parafine gömülmüş örneklerde ("parafin blok"tan hazırlanmış kesitlerde) yapılmaktadır. Bu incelemeler için dokular, "doku örneği gönderme koşullarına" göre gönderilebileceği gibi hazır parafin bloklar da gönderilebilir. Başka laboratuvarda hazırlanmış parafin bloklar gönderildiğinde moleküler incelemeye başlamadan önce bloktan olağan bir kesit alınarak H-E ile boyanır. Dokunun istenen inceleme için yeterli olup olmadığı incelenir. Örnek yeterli değilse moleküler incelemeye geçilmez. Parafin bloklar, mekanik aşınmayı engelleyecek şekilde poşet ya da bir ambalaj içinde oda sıcaklığında transfer edilir. Doğrudan güneş ışığına maruz bırakılmaz. Güneş altında bırakılan parafin bloklar yumuşayarak şeklini kaybetmeye başlayabilirler.

Sitogenetik İncelemeler için Doku Örneği Gönderme:

Sitogenetik incelemeler için örneğin steril şartlarda taze olarak alınması gerekir. Formaldehit içinde laboratuvara transferi sağlanır.

Fetus: 12 haftalığa kadar olan fetus veya gebelik ürünleri için standart fiksasyon uygulanır. 12 haftadan büyük ve bütünlüğü korunmuş olan fetuslar disseke edileceklerinden eşlik eden plasenta ve diğer gebelik ürünlerinden ayrılarak serum fizyolojik içinde ve 3 saatte buz bataryası ile transfer edilir. Bu süre zarfında transfer edilemeyecekse standart yöntemle formole alınmalıdır.

Uzuv Rezeksiyon (Bacak- parmak- kol gibi): Serum fizyolojik ile ıslatılarak taze olarak mümkün olan en kısa sürede laboratuvara gönderilmelidir.

15.1.2. Sitoloji Örneği Gönderme Koşulları

Servikal Sitoloji;

• Sıvı Bazlı Servikal Sitoloji (ThinPrep): Numune alındıktan sonra fırça, fiksatif ve yapıştırıcı madde içeren koruyucu solüsyon içerisinde iyice çalkalanarak tüm hücrelerin sıvıya transferi sağlanır.
• Konvansiyonel servikal smearler: %96'lık etil alkol ile 10-15 dk fikse edilip smear kabında laboratuvara gönderimi sağlanır.

Vücut Sıvıları:

Efüzyon sıvıları (Plevral, Peritoneal, Perikardiyal);

• Bu sıvılar alındıktan sonra sızdırmaz kapaklı ve temiz, şeffaf bir konteyner içine alınarak en geç 3 saat içinde oda sıcaklığında laboratuvara ulaştırılabilecekse olduğu gibi gönderilebilir.
• Gönderme süresi 3 saatten çok olacaksa, buzdolabındaki +4 derecede 12 saate kadar bekletilebilir (en geç 12 saat içinde transferi uygundur).
• Daha uzun süre beklemesi gereken örnekler varsa, bunlar üzerlerine kendi hacimleri kadar fiksatif solüsyonu konularak 24 saate kadar bekletilebilir (Fiksatif solüsyon temini için labotuvarla temasa geçilmelidir)

Meme Başı Akıntısından Yayma; Meme başından masaj yöntemiyle elde edilen akıntıdan 2-3 mm çapında bir damla oluşturulur. Akıntı damlasına, temiz bir lam değdirilip, lama aktarılan sıvı, kan yaymalarına benzer şekilde yayılır.

Beyin Omurilik sıvısı (BOS): Koşullar ne olursa olsun en geç 1 saat içinde laboratuvara transfer edilir. Bu gönderi mesai dışı olacak ise, bu durum hakkında laboratuvara önceden bilgi verilir.

İnce İğne Aspirasyon Örnekleri:

• Aspire edilen örnek, bekletilmeden temiz lamlara püskürtülüp ikinci bir lam yardımıyla ince bir tabaka halinde yayılır ve yatay olarak havada kurutulur.
• Sonrasında, aspirasyon iğnesi koruyucu solüsyon [Phosphate buffer solüsyonu (PBS) ya da uygun görüldüğünde %10'luk formaldehit solüsyonu] içerisine alınır.
• Aspire küçük doku partikülleri ya da pıhtı içeriyor ise; bunlar direkt olarak koruyucu solüsyon içerisine konulmalı, ezilerek yaymaya çalışılmamalıdır.
• Aspire edilen örnek, yayılamayacak kadar çok miktarda ya da çok akışkan ise; birkaç yayma hazırlandıktan sonra geri kalanı temiz bir saklama-taşıma kabına konularak en kısa sürede patoloji laboratuvarına ulaştırılır (buzdolabında (+4/-8 derecede) en fazla 24 saat bekletilebilir).
• Hazırlanan yaymalar ve hücre süspansiyonu en kısa sürede laboratuvara gönderilmelidir.
• İİA işlemi sırasında "Hastabaşı Materyal Yeterlilik Değerlendirmesi" yapıldığı durumlarda, Uzman patolog aspire edilen materyalin kesin tanı için yeterliliğini sağlayacak şekilde gerekli prosedürleri gerçekleştirir.

Touch Imprint (Dokundurma) Preperatları: Temiz bir lam, örneklenmek istenen doku yüzeyinin farklı alanlarına dokundurularak hücrelerin lam yüzeyine transferi sağlanır. Elde edilen preparatlar yatay pozisyonda havada kurutularak laboratuvara gönderilir.

Fırçalama-Sürüntü Materyalleri: Temiz yüzeyli lamlara ince bir tabaka halinde yayıldıktan sonra yatay pozisyonda havada kurutularak ve/veya alkolde fikse edilerek laboratuvara gönderilmelidir.

Periferik Kan Yaymaları: Standart Hematolojik yönteme göre yapılır. Havada kurutularak gönderilir.

15.2. Örnek Red Kriterleri

Patoloji laboratuvarlarına gönderilen örnekler pek az istisna dışında "yeniden alınması mümkün olmayan örnekler"den oluşmaktadır (istisnalar hemen hemen sadece idrar ve servikal-vaginal sitolojiden ibaredtir). "Yeniden alınması mümkün olmayan örnekler" ya gerçekten geride başka örneğin kalmadığı veya yeniden örnek almanın ancak invazif bir girişimle yapılabileceği durumları anlatmaktadır. Bu nedenle, gönderilen örneklerin suboptimal koşullarda gelmiş olması, tek başına örneğin reddedilmesini gerektirmez. Bu durum, patolojik-sitolojik örnekleri biyokimya-mikrobiyoloji örneklerinden belirgin olarak farklı kılar.

Örneğin "örnek gönderme koşulları", "histopatoloji işleyiş" ve "sitopatoloji işeyiş" prosedürlerine uymayan koşullarda geldiği saptandığında, uygunsuzluk durumu en hızlı şekilde, o örneği gönderen sorumlu veya sorumlulara (hekim, hemşire, teknisyen, yardımcı personel vb) bildirilerek hızla düzeltici faaliyete geçilmelidir.

Suboptimal de olsa örnekten hasta lehine maksimum verilerin elde edilmesi için çalışılmalı ancak, bu durumun neden oluştuğu, bu durum nedeniyle kaybolmuş olan verilerin neler olduğu ve elde edilen verilerin güvenilirlik derecesi raporda açıkça belirtilmelidir.

15.2.1 Patolojik inceleme için gönderilmiş bir örneğin reddedilme nedenleri:

• Örnek kabı üzerinde etiket yok: Örnek kabı üzerinde hastanın adı veya soyadı veya hastane protokol numarası (ya da hastane protokol numarası yerine geçebilecek başka bir numara) yoksa etiketsiz olarak kabul edilir
• Örnek kabı üzerindeki etiket yanlış: Gönderme formundaki ad, soyad veya numaradan biri etiket üzerindekilerden farklı.
• Örnek kabı içinde örnek yok:
• Örnek kabı var, gönderme formu yok
• Gönderme formu var, örnek kabı yok
• Istenen inceleme patoloji laboratuvarında çalışılmıyor
• Onarılamayacak kadar çok parçaya ayrılmış cam preperatlar.

Red kriterlerini taşıyan bir örnekte düzeltici faaliyet:

Örneğin hangi hastaya ait olduğundan emin olunamayan durumlarda, örneği gönderen sorumlu, eğer konuya hâkim ise laboratuvara gelerek kuşkulu görülen kimlik bilgilerini veya gönderme formunda tanımlananlara uymuyormuş gibi görünen örneği yazılı olarak doğrulayabilir.

15.3 Örnek Kaplarının Uygun Şekilde Etiketlenmesi

Örnek alındıktan sonra ilgili hekim tarafından "Patoloji Test İstek Formu" doldurulur.

• İlgili hemşire (veya sekreder) tarafından "Patoloji Test İstek Formu"na genel hasta barkodu etiketi yapıştırılır. Bu barkodun üzerinde hasta numarası, hastanın adı-soyadı vardır, fakat henüz patoloji numarası yoktur. Örnek üzerine de aynı barkod yapıştırılır ve hem örnek hem de "Patoloji Test İstek Formu" ilgili bölümün hemşiresinin korumasına verilir. "Patoloji Test İstek Formu" şu bilgileri içermelidir;
• Hastanın protokol numarası
• İncelemeyi yapan hekimin adı ya da diğer tanımlayıcı kodu ve adresi
• Uygun olduğu durumda birincil örnek tipi ve kaynağın anatomik bölgesi
• İstenen incelemeler
• Hasta ile ilgili klinik bilgi
• Örneğin alınma tarihi ve saati
• Örneklerin laboratuvara kabul tarih ve saati (Cellula ekranından takip edilmektedir.)
• İlgili hemşire örneği en kısa zamanda uç birimdeki sorumlu patoloji teknisyenine getirerek teslim eder. Bu teslimat sırasında hemşire örnekle beraber getirdiği 3 nüshalı "Patoloji Test İstek Formu"nun örneğin teslim alındığını gösteren bölümünü patoloji teknisyenine imzalatır. Kendisi de teslim eden kişi bölümünü imzalar. "Patoloji Test İstek Formu"nun üst nüshasını örnekle beraber patoloji teknisyenine teslim ederek gider.
• Patoloji teknisyeni örneği teslim almadan önce numune kabı ile "Patoloji Test İstek Formu" üzerinde yapışık olan hasta barkodlarını karşılaştırır, her ikisinde de barkod olduğundan emin olur ve her iki barkodda da aynı kişiye ait bilgilerin bulunduğunu doğrular.
• Patoloji teknisyenine gönderilmiş örnekteki hasta ismini ve hasta protokol numarasını uç ünitede bulunan protokol defterine tarihle birlikte kaydeder.
• Hastaya patoloji numarası verme işlemi (patoloji istemi) başlar. Bu işlem Cerebral üzerinde poliklinik modülü takip ekranında, programlar seçeneği içindeki patoloji kabul butonu ile açılan ekranda yapılır. Bu ekranda patoloji teknisyeni örneğin türüne (histopatolojik ya da sitopatolojik) karar vererek tercih yapar ve bilgisayar sıradaki numarayı otomatik ürederek ilgili hasta ile ilişkilendirir. Bu aşamada örnek bilgisayar ekranında "istenen" başlığı altındaki listededir. İsteği yapılmış ve patoloji teknisyeni tarafından teslim alınmış anlamına gelen sarı renkle görülür.
• Örneğin patoloji protokol numarası, patoloji teknisyeni tarafından basılan barkod ile hem "Patoloji Test İstek Formu"nun üzerine hem de numune kabının üzerine yapıştırılır.